1- مقدمه

وقوع سوانح متعدد دریایی ناشی از خطای انسانی سالانه موجب خسارت جانی، مالی و ورود آسیب به محیط زیست دریایی  می گردد. از جمله در سال 1385 بیش از  300 مورد سانحه دریایی در کشور به وقوع پیوسته که طور عمده در بروز آن‌ها انسان نقش داشته است[1]. در این رخدادها علاوه بر خسارت مالی، جان انسان‌ها نیز از دست رفته یا با تهدید جدی مواجه بوده است. مزید بر آن و در بیش‌تر سوانح دریایی آسیب جدی نیز به محیط زیست دریایی وارد آمده است. انسان‌ها در سطوح مختلف در صنعت دریانوردی نقش ایفا می کنند، از طراحی و  ساخت  یک کشتی گرفته تا  هدایت، کاربرد و مدیریت ساحلی به این ترتیب قابل توجه است که طیف حضور انسان‌ها دامنه وسیعی را در برمی‌گیرد که خود نشان دهنده کمیت بالای عنصر انسانی در تعامل با موقعیت‌های حادثه زاست.

2- روش تحقیق (ویژگی‌های مواد و روش‌ها)

از آنجا که هرگونه تغییر و اصلاح در برنامه ها و روش‌های تصمیم گیری مستلزم بررسی واقع بینانه وضع موجود است، لذا ضرورت شناخت دقیق عوامل موثر بر عناصر انسانی، نیاز به یک تحقیق علمی دارد. کمبود تحقیقات در زمینه توجه به عناصر انسانی که بر روی کشتی‌های تجاری به کار و استراحت می پردازند یکی از دلایل پرداختن به این تحقیق است و هدف اصلی تحقیق ،‌ بررسی و شناسایی عوامل موثر و تاثیرگذار بر عناصر انسانی است که در وقوع سوانح دریایی نقش ایفا  می‌کنند و تعیین سهم هریک از آن‌ها بر رفتار کارکنان (عنصر انسانی) و ارایه راه کارها برای جلوگیری از بروز سوانح در آینده می باشد. اجرای این تحقیق نتابج کاربردی متعددی به دنبال خواهد داشت که از قبیل (1) ارایه دید کلان در برنامه ریزی منابع انسانی شاغل در کشتی‌ها، (2) شناسایی "شرایط ناایمن نهفته" در مدیریت امور کشتیرانی به ویژه مدیریت کارکنان، (3) زمینه رفع مشکلات عناصر انسانی که روی کشتی کار می کنند، (4) ارایه شناخت از اجزای تشکیل دهنده مولفه های تاثیرگذار بر کارکرد انسان در دریا، (5) مسوولان و دست اندرکاران صنعت دریانوردی در کشور را در تصمیم گیری‌های خود و تجدید نظر در روش‌های موجود در خصوص برنامه های منابع انسانی، مدد می رساند و (6) نتایج تحقیق به برنامه ریزان و مراکز آموزشی در شناسایی نقاط ضعف و برطرف نمودن آن‌ها آگاهی می‌بخشد.

2- 1-  قلمرو تحقیق

باعنایت به این که موضوع تحقیق به عناصر انسانی می پردازد، لذا قلمرو موضوعی آن به طور کلی در زیر سیستم منابع انسانی قرار می گیرد و به طور اخص شامل افرادی می شود که روی کشتی‌های کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران کار می‌کنند. به عبارت دیگر قلمرو موضوعی تحقیق منابع انسانی مستقر در کشتی‌های اقیانوس پیمای شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران می باشد.

کشتی‌های اقیانوس پیمای متعلق به شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که در آب‌های آزاد در سراسر جهان به حمل و نقل کالا، می پردازند،‌ قلمرو مکانی تحقیق می باشد. قلمرو زمانی تحقیق یک دوره 40ساله را دربر می گیرد ( این دوره به طور عمده مطالعات نظری تحقیق را در برگرفته است) ، فاصله زمانی سال‌های 2008-1948 میلادی برابر 1387-1327 شمسی و زمان اجرای آن از شهریور ماه 1386 لغایت خرداد 1387 می‌باشد.

2-2-  اعتبار[2] و روایی^[3] پرسشنامه

با توجه به ماهیت موضوع مورد تحقیق، از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شده است. پرسش نامه شامل 46 پرسش می باشد که سووالات متفاوت مورد آزمون قرار گرفته اند. پرسش نامه تهیه شده در جامعه آماری ، به صورت Email توزیع شده و پس از تکمیل، دریافت شده است.منظور از اعتبار آن است که ابزار اندازه گیری برای هدف مورد نظر یعنی اندازه‌گیری متغیرهای تحقیق از کارآیی لازم برخوردار باشد. یعنی ابزار تحقیق همان متغیری را اندازه ‌گیرد که به دنبال آن هستیم. برای احراز روایی پرسش نامه، محتوای سووالات مندرج در  پرسش نامه به طور تصادفی با صاحب نظران جامعه آماری مطرح گردید. سپس با توجه به پاسخ‌های ارایه شده و هم چنین با تعدادی از متخصصین درباره پرسش نامه‌ها و موضوع تحقیق مذاکراتی صورت گرفت که در نهایت روایی پرسش نامه، تایید شد، یعنی برای محقق مشخص شد که آن چه که انجام می دهد در راستای دست یابی به اهداف موضوع تحقیق است. برای روایی اعتبار پرسش نامه از روش آلفای کرانباخ استفاده شد ضریف آلفای  محاسبه شده برابر 942/0  به دست آمد که نشان گر سطح بالای اعتبار، پرسش نامه است.

2-3- مشخصات جامعه آماری

جامعه آماری به موجب تعریف، جامعه ای است که افراد آن حداقل دارای یک صفت مشترک باشند. مشخصات عمومی پاسخ دهندگان به پرسش نامه الف) همگی مرد هستند. ب) همگی بیش از 15 سال سابقه کار دارند. مشخصات خاص شامل: (1) دارای مدرک فرماندهی کشتی[4] می‌باشند. افرادی که دارای شایستگی فرماندهی کشتی هستند بایستی دوره های مختلف شغلی را گذرانده باشند، (2) در ایران پس از طی دوره لیسانس و طی آزمون و کسب گواهینامه افسر دومی به منظور کسب تجربه و دانش کاری،  ابتدا فرد به عنوان افسر سوم کشتی، تعیین می‌گردد، (3) پس از کسب 12 تا 18 ماه تجربه مفید دریایی و به شرط دریافت گواهینامه افسر اولی، فرد به عنوان افسر دوم انجام وظیفه می کند، (4) پس از کسب 18تا 30ماه تجربه مفید دریایی و به شرط داشتن شایستگی هم چنین گذراندن دوره های ذیربط، فرد به عنوان افسر اولی کشتی تعیین می گردد و (5) پس از طی آموزش‌های لازم و حضور حداقل مدت 30ماه به عنوان افسر اول و به شرط طی دوره فرمانده‌ای و موفقیت در امتحانات و تایید کمیته ارتقا دریانوردان، به سمت فرماندهی تعیین می شود.همان گونه که ملاحظه می شود، مدت زمانی که لازم است تا فرد پس از اخذ لیسانس به فرماندهی کشتی برسد، حدود 15سال نیاز دارد. لذا پاسخ گویان (تکمیل کنندگان پرسش نامه) از زمینه دانشی و تجربی کافی در زمینه موضوع تحقیق، برخوردار بوده اند. به علت یک نواختی آموزش‌ها و استاندارد بودن دوره و تجارب مورد نیاز برای احراز شایستگی دریانوردان که براساس کنوانسیونSTCW95  [5] صورت می گیرد. پاسخ‌های دریافتی می تواند قابل اعتماد باشد. به نحو عمومی، کلیه امور کشتی تحت مدیریت فرمانده کشتی انجام می گیرد و مسوول افراد، کشتی و کالا محسوب می‌شود، لذا مناسب‌ترین فرد برای پاسخ به پرسش‌های مطرح شده تلقی می شود.

2-4- پرسش‌ها و فرضیه‌های تحقیق

پرسش‌های تحقیق عبارتند از: (1) آیا مولفه  نرم افزاری عنصر انسانی[6]، در بروز سوانح دریایی  موثر است؟ (2) آیا مولفه سخت افزاری عنصر انسانی[7]،  در بروز سوانح دریایی موثر است؟ (3) آیا مولفه محیطی عنصر انسانی [8]،  در بروز سوانح دریایی موثر است؟ و (4) آیا مولفه زیست افزاری عنصر انسانی[9] ،  در بروز سوانح دریایی  موثر است؟

فرضیه‌های تحقیق عبارتند از: (1) مولفه نرم افزاری عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی موثر است، (2) مولفه سخت افزاری عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی موثر است، (3) مولفه
محیطی عنصر انسانی،   در بروز سوانح دریایی موثر است و (4) مولفه زیست افزاری عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی  موثر است.

2-5- مدل  تحقیق

برای اجرای تحقیق از مدل موسوم به SHEL که به بررسی عناصر انسانی در وقوع سوانح  می پردازد، استفاده شده است. این مدل در ارزیابی مولفه های عناصر انسانی و تجزیه و تحلیل هر یک از آن‌ها ، کاربرد دارد. این مدل در زیر نشان داده شده است شکل (2) این مدل را نشان می‌دهد. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، با توجه به پرسش‌های و فرضیه‌های مربوطه با ارسال پرسش نامه اقدام شد و سپس به کمک تجزیه و تحلیل آماری، سعـــی شد تا فرضیات مذکور مورد آزمون قرار گیرد. در تحقیق از کل جامعه آماری که تعداد آن‌ها 80 مورد بوده است، استفاده شده است و نمونه گیری صورت نگرفته است.

3- تجزیه و تحلیل داده ها و بیان نتایج

برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق ، فرضیه ها با استفاده از روش آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند، در واقع، تجزیه و تحلیل نهایی، برآمده از کلیه اطلاعاتی است که در جامعه آماری به آن اشاره شده است.

3-1- آزمون فرضیه شماره 1

جدول(1): پاسخ های داده شده به پرسش‌های فرضیه اول

طبق فرضیه 1 "مولفه نرم افزاری عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی موثر است"، در بررسی فرضیه 1 روشن می‌شود: 

حداقل  80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک موافق هستند                          

حداکثر 80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک مخالفند

از تعداد 1598 پاسخ 124مورد گزینه های (1) و (2) و تعداد 350  مورد گزینه (3) یا گزینه بی اثر و تعداد 1124 مورد گزینه های (4) و (5) را پاسخ گفته‌اند.

برای محاسبه از ملاک آزمون آماری زیر استفاده می شود:

شکل (2): مدل بررسی عناصر انسانی در وقوع سوانح (SHEL)

   .

  (موافقت فرضی)  

   (موافقت در نمونه)

  =  q (عدم موافقت)

   (تعداد نمونه )

 (سطح اطمینان)

بامراجعه به جدول توزیعZ ، میزان Z  استخراجی از جدول برابر (33/2-) می‌باشد که از میزان آماره محاسبه شده کم‌تر است و فرض  H₀حفظ می شود. لذا در سطح اطمینان 99% می توان ادعا نمود که بیش از 80% پاسخ دهندگان در جامعه آماری فرضیه یک را تایید نموده اند.. در واقع فرض  بیان می دارد که نسبت موافقت بیش از 80% می باشد.

3-2- آزمون فرضیه شماره 2

جدول (2): پاسخ های داده شده به پرسش‌های فرضیه دوم

طبق فرضیه دوم، "مولفه سخت افزاری عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی موثر است". با بررسی فرضیه دوم روشن می‌شود:

حداقل  80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک موافق هستند   

حداکثر 80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک مخالفند          

از تعداد 480 پاسخ 28مورد گزینه های (1) و (2) و تعداد 102  مورد گزینه (3) یا گزینه بی اثر و تعداد 350 مورد گزینه های (4) و (5) را پاسخ گفته اند.

برای محاسبه از ملاک آزمون آماری زیر استفاده می شود:

   (موافقت فرضی)  

 (موافقت در نمونه)

   (عدم موافقت)

   (تعداد نمونه )

 (سطح اطمینان)

بامراجعه به جدول توزیعZ ، میزان Z  استخراجی از جدول برابر (33/2-) می‌باشد که از میزان آماره محاسبه شده کم‌تر است و فرض  H₀حفظ می شود  . لذا در سطح اطمینان 99% می توان ادعا نمود که بیش از 80% پاسخ دهندگان در جامعه آماری فرضیه دو را تایید نموده اند.

3-3- آزمون فرضیه شماره 3                                                                                                            

جدول (3): پاسخ های داده شده به پرسش‌های فرضیه سوم

طبق فرضیه سه، "مولفه محیطی عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی موثر است".  با بررسی فرضیه سوم روشن می‌شود:

حداقل  80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک موافق هستند      

حداکثر 80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک مخالفند              

از تعداد 560 پاسخ 64مورد گزینه های (1) و (2) و تعداد 138  مورد گزینه (3) یا گزینه بی اثر و تعداد 358 مورد گزینه های (4) و (5) را پاسخ گفته‌اند.

 برای محاسبه از ملاک آزمون آماری زیر استفاده می شود:

     (موافقت فرضی)  

 (موافقت در نمونه)

 (عدم موافقت)

   (تعداد نمونه )

 (سطح اطمینان)

با مراجعه به جدول توزیعZ ، میزان Z  استخراجی از جدول برابر (33/2-) می باشد که از میزان آمار محاسبه شده کم‌تر است و فرض  H₀حفظ می شود . لذا در سطح اطمینان 99% می توان ادعا نمود که بیش از 80% پاسخ دهندگان در جامعه آماری فرضیه سه را تایید  نموده‌اند.

3-4- آزمون فرضیه شماره 4

جدول(4): پاسخ های داده شده به پرسش‌های فرضیه چهارم

طبق فرضیه چهارم، "مولفه زیست افزاری عنصر انسانی،  در بروز سوانح دریایی موثر است". با بررسی فرضیه چهارم روشن می‌شود:

 حداقل  80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک موافق هستند   

حداکثر 80% پاسخ دهندگان با فرضیه یک مخالفند           

از تعداد 1030 پاسخ 94 مورد گزینه های (1) و (2) و تعداد 228  مورد گزینه (3) یا گزینه بی اثر و تعداد 708 مورد گزینه های (4) و (5) را پاسخ گفته اند.

برای محاسبه از ملاک آزمون آماری زیر استفاده می شود:

  (موافقت فرضی)  

 (موافقت در نمونه)

   (عدم موافقت )

   (تعداد نمونه )

 (سطح اطمینان)

 بامراجعه به جدول توزیعZ ، میزان Z  استخراجی از جدول برابر (33/2-) می باشد که از میزان آمار محاسبه شده کم‌تر است و فرض  H₀حفظ می شود. لذا در سطح اطمینان 99%   می توان ادعا نمود که بیش از 80% پاسخ دهندگان در جامعه آماری فرضیه چهار را تایید  نموده اند. برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق ، فرضیه ها با استفاده از روش آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند، در حقیقت، تجزیه و تحلیل جواب گرفته شده از کلیه اطلاعاتی که در جامعه آماری مورد مطالعه به آن اشاره نموده اند، محسوب می‌شود.

یافته های مهم این تحقیق شامل: (1) تجزیه و تحلیل نظرات پاسخ دهندگان به پرسش‌های سووال یک در پرسش‌نامه، با استفاده از تکنیک آماری بین سوانح دریایی و مولفه های نرم‌افزاری عنصرانسانی، رابطه معنی داری را نشان داده اند. در این خصوص بیش از 90% در جامعه آماری این رابطه را تایید نموده اند. همان گونه که در فصل دوم آورده شده است، محققین زیادی در مطالعات خود رابطه بین عملکرد وسایر متغیرها را بررسی نموده اند و وجود این رابطه را بیان کرده اند. این سووال و اجزای تشکیل دهنده آن به طور کامل بر عملکرد اثر گذار بوده و در بروز سوانح دریایی، نقش ایفا می کنند، (2) در باره پرسش دوم باید گفت که تجزیه و تحلیل نظرات پاسخ دهندگان به پرسش‌های ارایه شده در پرسش نامه بین سوانح دریایی و مولفه های سخت‌افزاری، رابطه معنی داری را نشان داده اند. در این خصوص بیش از 93% در جامعه آماری این رابطه را تایید نموده اند، (3) تجزیه و تحلیل نظرات پاسخ دهندگان به پرسش‌های ارایه شده در مورد پرسش سوم در پرسش نامه، بین سوانح دریایی و مولفه های محیطی، رابطه معنی داری را نشان می دهند. در این خصوص بیش از 85% در جامعه آماری این رابطه را تایید نموده اند، (4) در باره پرسش چهارم باید گفت که تجزیه و تحلیل نظرات پاسخ دهندگان به پرسش‌های ارایه شده در پرسش نامه، بین سوانح دریایی و مولفه‌های
زیست افزاری، رابطه معنی داری را نشان داده اند. در این خصوص بیش از 88% در جامعه آماری این رابطه را تایید نموده اند و (5) از یافته های دیگر تحقیق این است که شرایط ناایمن نهفته موجود در فعالیت‌ها می تواند در بروز سوانح موثر باشد . این شرایط در فرآیندهای مختلف خود را پنهان می سازد و در زمان مقتضی با مهیا شدن شرایط آشکار شده و منجر به رخ داد یا سانحه می گردد.

  یافته های اصلی تحقیق این است که در وهله اول بین مولفه های نرم افزاری، سخت افزاری، محیطی و زیست افزاری عنصر انسانی و  بروز سوانح دریایی رابطه معناداری وجود دارد. در وهله دوم شدت این رابطه برای هریک از فرضیه ها و مهم بودن آن‌ها به ترتیب عبارتند: (1) عامل سخت افزاری  93% ، (2) عامل نرم افزاری   90% ، (3) عامل زیست افزاری   88%  و  (4) عامل محیطی  85% . هر یک از این درصدها نشان دهنده اهمیت تاثیر هر یک از مولفه‌ها از نظر پاسخ‌دهندگان در جامعه آماری است.

4- نتیجه گیری

همان گونه که آزمون فرضیه نشان داد بین مولفه های عنصر انسانی و سوانح دریایی رابطه معناداری برقرار می باشد. شکل زیر مواردی را نشان می دهد  که مسایل و موانع در کثیری از مواقع پوشیده باقی می ماند و مقدار کمی از آن‌ها قابل مشاهده می باشد و به نحو عمومی این مسایل در ابتدا ناچیز به نظر می رسد ولی با ترکیب مسایل جزیی مشکلات و موانع بزرگ‌تر به وجود می آید.  لذا توجه و بررسی و رسیدگی به موضوع‌هایی که در سطح پایین قرار می‌گیرد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. چگونه مولفه های پیش گفته می توانند، به سانحه منجر شوند. شاید ساده ترین کار پرهیز از خطر مشهود است. به عبارت دیگر خطری که دیده می‌شود به نحو عمومی و در شرایط عادی به سادگی می‌توان از آن دوری نمود. آن چه در این میان مهم است، این موضوع است که چگونه حفاظ‌ها یا شرایطی که ایمنی را به وجود می‌آورند، فرو می‌ریزند تا به سانحه برسند.                               

این مطالعه نشان می‌دهد که در حمل و نقل دریایی عنصر انسانی به عنوان عامل بسیار مهم و گلوگاه اصلی در بروز سوانح شناخته شده و  نسبت به موضوع بسیار حساس و شکننده دارای رفتار چند بعدی است. رابطه بین مدیران ستادی و  منابع انسانی عملیاتی در حصول یا عدم دست یابی به اهداف تعریف شده ، موثر است. رابطه صحیح می تواند سازمان را در دستیابی به اهداف راهبردی خود تضمین نماید، در صورتی که عدم ایجاد رابطه درست به گونه دیگر اثرگذار خواهد بود. پیشنهادهای زیر بر مبنای شناسایی شرایط ناایمن نهفته در کالبد سیستم ارایه می شوند تا ضمن توجه به آنها شرایط ناایمن نهفته، در حداقل قرار گیرند: (1) توجه به مولفه های نرم افزاری  عنصر انسانی در این خصوص برای کاهش یا از بین بردن این اثرات، راهکارهایی که ارائه می‌شود شامل: (الف) تدوین نظام آموزشی همه جانبه و مناسب به طوری که کلیه جوانب مشاغلی که روی کشتی توسط افراد اجرا می شود ، پوشش داده شود، (ب)مدیران ارشد نسبت به تنظیم قوانین و مقررات متناسب با نیازهای دریانوردان، اقدام نمایند. به نحوی که کارکنان در بخش دریا، احساس کنند که مدیران عالی مشکلات آن‌ها را درک می کنند و و از آن‌ها در شرایط دشوار، حمایت می کنند و  (ج) تدوین سند استراتژی جامع منابع انسانی به نحوی که در این سند به همه جوانب انسانی توجه شود  از جمله موارد زیر در این سند به طور کامل تشریح و شفاف گردد : تدوین نظام انگیزشی به طوری که از ترکیب یا ادغام نظریه‌های انگیزشی (صاحب نظران) حاصل شده باشد، تا استمرار در انگیزش افراد، حاصل گردد؛ تدوین نظام  فرآیند جذب، پرورش، نگهداری و به کارگیری منابع انسانی روی کشتی‌ها؛ تدوین نظام آموزشی به طوری که فرآیند آموزش به یادگیری مادالعمر تبدیل گردد؛ خط مشی گذاران  شرکت باید یادگیری را مثل فرآیند آگاهانه کسب و کار و نه "فرآیند تصادفی" تلقی کنند؛ در پرورش راهبردی منابع انسانی به فرآیندهایی که یادگیری افراد را پشتیبانی می کنند و نیز به عوامل سازمانی که مانعی بر سر راه یادگیری در سازمان تلقی می‌شوند، توجهی منظم و آگاهانه صورت گیرد؛ تقسیم وظایف و مسوولیت‌ها با شناسایی دقیق کار صورت گیرد؛ میزان کار و پیچیدگی وظایف به طور  چالشی در نظر گرفته شود و  تدوین نظام کاری و استراحت کارکنان روی کشتی‌ها با رویکرد یافتن شیفت کاری که کم‌ترین تاثیرات بر عملکرد کارکنان را داشته  باشد. (2) توجه به مولفه‌های سخت افزاری عنصر انسانی به این معنا که طراحان و سازندگان کشتی و تجهیزات آن ، به تعامل بین انسانی و ماشین[10] توجه داشته باشند و به گونه ایی طراحی و ساخته شود که شرایط فیزیکی و محدودیت انسانی در آن‌ها لحاظ  شود و تناسب بین ماشین آلات با بدن انسان برقرار شود تا خطاهای انسان، زمان عکس العمل بدن انسان و مسایل مشابه در حداقل قرار گیرد، و  بر تدوین برنامه‌‌های مناسب برای حفظ و  نگهداری کشتی و تجهیزات آن توجه شود. (3) توجه به مولفه محیطی عنصر انسانی شامل همکاری بندر ( بنادر داخلی و خارجی) در اعلام شرایطی که در  بندر از لحاظ و وضعیت حمل و نقل حاکم است و استقرار سیستم نظارت بر ترافیک شناورها از قبیلVTS، سازمان‌ها و  موسسات بین المللی مقرراتی را که وضع می کنند به عملی و کاربردی بودن آن‌ها توجه زیادی داشته باشند. یکی از مواردی که امروزه در صنعت دریانوردی برای کارکنان کشتی‌ها، آزار دهنده شده است ، وجود قوانین، مقررات دستورالعمل‌ها و قطع‌نامه‌هاست. وجود بسیاری از آن‌ها باعث افزایش حجم کاری و سبب کاهش عملکرد کارکنان روی کشتی‌ها شده است که در نهایت نه تنها سهولت در انجام کار را به دنبال نیاورده بلکه به خستگی جسمی و روحی کارکنان منجر شده است و  بنادر بایستی به گونه‌ای با کارکنان کشتی در تعامل باشند تا نیازهای اجتماعی کارکنان تا حدی بر طرف شود. در این خصوص اجرای برنامه‌های مناسب برای تقویت روحیه از سوی مدیران بنادر حایز اهمیت است، و (4) توجه به مولفه زیست افزاری عنصر انسانی شامل مطالعات نظری و میدانی رابطه معنی داری بین مولفه زیست افزاری و سوانح دریایی را نشان می دهد. لذا برای کاهش اثرات ناشی از کار هر یک از مولفه های زیست افزاری به مدیران و برنامه ریزان صنعت دریانوردی توجه به موضوعات زیر تاکید می شود: توانایی : یعنی توان فرد در انجام کارهایی که در یک پست یا سمت باید انجام دهد. توانایی به دو دسته ذهنی و جسمی تقسیم می شود  که توجه به آن‌ها در کیفیت کار نیروی کار بسیار حایز اهمیت می باشد: توانایی‌های ذهنی ، یعنی توانایی‌هایی که فرد برای کارهای فکری به آن‌ها نیاز دارد از قبیل استعداد عددی ،درک کلامی، سرعت اداراک ، استدلال قیاسی، استدالال استقرایی، تصویر فضایی ، حافظه. توانایی‌های جسمی ؛ یعنی انجام کار توسط اعضای بدن. در این زمینه موارد زیر مطرح هستند: نیروی عضلانی، نیروی بدنی، زورمندی، نیروی برق آسا، توانایی در حرکت. توانایی در سرعت، هماهنگی بدن، حفظ تعادل، استقامت. شخصیت : شخصیت را می توان ثبات نسبی مجموعه ای از ویژگی‌ها، خصوصیات و تمایلات که به تعاملات (ارتباط) فرد با دیگران و واکنش به شرایط، صورت می دهد[11]. عوامل متعدی در خصوص شخصیت وجود دارد که برنامه ریزان می توانند با مراجعه به منابع ذیربط در ، در هر یک از زیرسیستم های  مدیریت منابع انسانی یعنی زیر سیستم جذب، پرورش، نگهداری و کاربرد،  استفاده نمایند تا موانع و شرایط ناایمن حاصل از این گونه موارد در حداقل قرار گیرد. برنامه ریزان به ارگونومی محل کار، زندگی ومحل های تفریح و تجهیزات، توجه ویژه داشته باشند، زیرا کیفیت گذران استراحت و تفریح تاثیر مستقیم بر عملکرد کارکنان در روی کشتی دارد. تهیه چک لیست برای ارزیابی شرایط ناایمن نهفته در هر یک از مولفه‌هایی که بر عنصر انسانی اثر گذار هستند. چک در شناسایی نقاطی که در آن‌ها احتمال می رود شرایط ناایمن پوشیده باشد، کمک می کند.