صنعت حمل و نقل دریایی

برآورد ظرفیت برد گردشگری ساحلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری، دانشگاه تهران، تهران

چکیده

این پژوهش در جهت توسعة پایدار گردشگری با هدف برآورد ظرفیت برد گردشگری ساحلی در سه حوزة جامعة میزبان، گردشگران و مقصد (محیط) تدوین شده است. داده­های مورد نیاز به روش کتابخانه­ای، مشاهدة میدانی و پرسش­نامه جمع‌آوری شده است. جامعة آماری شامل جامعة میزبان، گردشگران و متخصصان می­باشد. نمونه­گیری از متخصصان و گردشگران به روش نمونه­گیری در دسترس و نمونه­گیری از جامعة میزبان به روش تصادفی طبقه­ای انجام شده­ است. حجم نمونه شامل تعداد 376 نفر از جامعه میزبان، 150 نفر از گردشگران و 30 نفر از متخصصان می‌باشد. تجزیه و تحلیل داده­ها به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. برای تعیین ظرفیت برد جامعة میزبان، از سیستم ارزیابی زیست‌محیطی باتل (BEES)، برای برآورد ظرفیت برد اجتماعی گردشگران، از روش فناوری ضبط تصویری (ICT) و منحنی هنجار اجتماعی و برای تعیین ظرفیت برد فیزیکی ـ اکولوژیکی، از دستورالعمل پیشنهادی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) بهره­ گرفته شده است. نتایج نشان داد جامعة میزبان نگرش مثبتی به گردشگری ساحلی دارد و با توسعة آن موافق می­باشد و نیز با توجه به تعداد گردشگران، ظرفیت برد اجتماعی گردشگران در شرایط پایدار قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

1-مقدمه

به طور کلی گردشگران، جامعة میزبان و جاذبه­ها سه عنصر اصلی در توسعة گردشگری به شمار می­آیند. میزان انطباق و همپوشی این سه عامل، منطقه­ای را به وجود می­آورد که در آن توسعة هم­بافته تحقق پیدا می­کند (سلیمانی بشلی، 1392). در این منطقه، نیازها، انتظارات و ارزش­های گردشگران با جاذبه­های مقصد، فرهنگ و گرایشات مردمان منطقه، سازگاری دارد. اما گاهی اوقات، هیچ تلاشی برای انطباق این سه حوزه صورت نمی‌گیرد، در نتیجه تعامل طبیعی میان این سه حوزه، شکل می­گیرد که گاهی تنش‌زا بوده و در کل بر ضد توسعة گردشگری است. تضادها و تعارضاتی که بین مردمان مناطق گردشگری و گردشگران رخ می­دهد با تخریب­هایی که در جاذبة گردشگری به وسیلة گردشگران صورت می­گیرد، نشان از عدم انطباق سه عنصر توسعة گردشگری است و در چنین وضعیتی نباید انتظار توسعة پایدار گردشگری را داشت (سلیمانی بشلی، 1392).

 

 1-1- بیان مسئله

در سال­های اخیر با افزایش سریع گردشگران، موضوع گردشگری ساحلی اهمیت زیادی پیدا کرده است، برای توسعة پایدار گردشگری در نواحی ساحلی، لازم است در برنامه­ریزی‌های صورت‌گرفته، میزان و نواحی مورد بازدید گردشگران در نظر گرفته شود و به ارتباط آنها با ظرفیت برد گردشگری منطقه توجه بیشتری گردد (پوروخشوری، 1380).

ظرفیت برد حوزة مقصد عبارت از: تعداد بازدیدکنندگانی است که می‌توانند در یک حوزة مقصد حضور داشته باشند، قبل از اینکه اثرات منفی آنها بر محیط زیست و بر نگرش روان­شناختی گردشگران یا بر سطح پذیرش جامعة میزبان نمایان شود (مارتین و یوسال[1]، 1990). تعیین ظرفیت برد مقصد، نیازمند توجه به نگرش­ها و قضاوت ارزشی ساکنان و گردشگران است. در واقع برخود با این مفهوم پیچیده، یک نوع ارزیابی ذهنی است (وایت[2]، 1993). از این رو در تعیین ظرفیت برد مقصد گردشگری عموما از شاخص­های ذهنی که منکعس‌کنندة نحوة نگرش و قضاو­ت­های ذهنی افراد است، استفاده می‌شود.

با توجه به اهمیت گردشگری در توسعة پایدار،  این پژوهش در پی پاسخگویی به این سوالات می­باشد: (1) شرایط فیزیکی و اکولوژیکی ساحل بندر گز در شرایط فعلی تا چه میزان قادر به تحمل حضور گردشگران می­باشد، (2) آستانة ظرفیت برد گردشگران در این منطقه، به نحوی که موجب افت رضایت و تجربة بازدید آنها نشود، چه میزان می‌باشد؟ و (3) ظرفیت برد جامعة میزبان در رابطه با توسعة گردشگری ساحلی در این منطقه در چه سطحی می­باشد؟

 

1-2- ضرورت و اهمیت پژوهش

نوار ساحلی بندر گز، با توجه به دارا بودن جاذبه­های طبیعی، قابلیت‌های تفریحی، ورزشی، در زمینة گردشگری از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. منطقة ساحلی بندر گز هر ساله به خصوص در ایام تعطیلات نوروزی و تابستانی، پذیرای بازدیدکنندگان زیادی از مناطق مختلف بوده است. قرار گرفتن آن در فاصلة 3 کیلومتری شمال جاده تهران ـ مشهد نیز امکان حضور قابل‌توجهی از مسافران بین­راهی در این منطقه را فراهم کرده است. اخیرا این منطقه با استقبال برخی سرمایه­گذران داخلی و خارجی، از جمله ورود سرمایه­گذار خارجی جهت احداث مجتمع گردشگری ساحلی و دریایی در ساحل بندر گز مواجه شده است.

 

2- روش پژوهش

پژوهش حاضر، از لحاظ هدف کاربردی از نوع توصیفی ـ تحلیلی است که در جهت توسعة پایدار گردشگری با هدف برآورد ظرفیت برد گردشگری ساحلی در سه حوزة جامعة میزبان، گردشگران و مقصد (محیط) انجام شده است. داده­های موردنیاز به روش کتابخانه­ای و مشاهدة میدانی با ابزار پرسش­نامه جمع‌آوری شده است. روایی پرسش­نامه­ها با استفاده از روایی محتوایی، و پایایی پرسش­نامه­ها از طریق ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. جامعة آماری شامل سه گروه جامعة میزبان، گردشگران و متخصصان می­باشد. نمونه­گیری از متخصصان و گردشگران به روش نمونه­گیری در دسترس و نمونه­گیری از جامعة میزبان به روش تصادفی طبقه­ای انجام شد. حجم نمونه شامل تعداد 376 نفر از جامعة میزبان، 150 نفر از گردشگران و 30 نفر از متخصصان می‌باشد. برای روش تعیین ظرفیت برد جامعة میزبان، از مطالعات بهاتاچاریا و سانکار[3] (2003) استفاده شد. این روش از سیستم ارزیابی زیست‌محیطی باتل[4] (BEES) اقتباس و در ارزیابی اثرات زیست‌محیطی[5] (EIA) و حدود تغییرات قابل قبول[6](LAC) به‌کار می‌رود. در این روش فرض بر این است که یک مقصد گردشگری، پیش از هر گونه اقدامی، دارای ظرفیت برد 100% است و با شروع فعالیت­های گردشگری، ظرفیت مقصد گردشگری رو به کاهش می­رود (سانکار[7]، 2003). به منظور تعیین ظرفیت برد جامعة میزبان، در ابتدا از متخصصان خواسته شد تا ضریب اهمیت مؤلفه‌های[8](CIV) اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در ارتباط با محدودة مطالعاتی و اهمیت نسبی شاخص­ها[9](PIU) به تفکیک سه مؤلفة مذکور را با استفاده از طیف پنج قسمتی لیکرت مشخص کنند. سپس از جامعة میزبان خواسته شد تا موافقت یا مخالفت خود را با شاخص­های هر یک از مؤلفه‌های مذکور بر اساس طیف پنج قسمتی لیکرت بیان کنند. در پایان با استناد به طبقه­بندی بارومتر پایداری پرسکات ـ آلن (جدول (1))، وضعیت ظرفیت برد گردشگری جامعة میزبان ارزیابی شد.

جدول (1): طبقات پنجگانة بارومتر پایداری (پرسکات ـ آلن[10]، 1997)

معادل

ارزش

وضعیت   پایداری

1-81/0

100-81

پایدار

80/0-61/0

80-61

نسبتا پایدار

60/0-41/0

60-41

متوسط

40/0-21/0

40-21

نسبتا ناپایدار

20/0-10/0

20-1

ناپایدار

به منظور برآورد ظرفیت برد اجتماعی گردشگران، از روش فناوری ضبط تصویری[11] (ICT) و منحنی هنجار اجتماعی و همچنین آمار توصیفی استفاده شد. برخوردها معمول­ترین شاخص­های اندازه­گیری ظرفیت برد اجتماعی در محیط­های تفریحی می‌باشند. برخوردهای گزارش‌شده شمار ذهنی از تعداد افرادی است که یک فرد، مشاهدة آنها را در یک محیط به خاطر می­آورد (نیدهام و همکاران[12]، 2004؛ وسک و دونلی[13]، 2002؛ شلبی و همکاران[14]، 1989). از آنجا که دانستن برخوردهای گزارش شده و ازدحام جمعیت مشاهده‌شده ممکن است سطح مصرف ماکزیمم یا نحوة مدیریت و بررسی آنها را به‌دست ندهد، روش هنجارساختی، یک مبنای ادراکی و کاربردی را پیشنهاد می­کند تا به حل این مسائل کمک نماید (وسک و همکاران[15]، 1986؛ دونلی و همکاران[16]، 2000؛ شلبی و همکاران[17]، 1996). در مجموع، در این تحقیق جهت ارزیابی هنجارهای بازدیدکنندگان از روش فناوری ضبط تصویری استفاده شده است.

برای تعیین ظرفیت برد گردشگری در حوزة فیزیکی ـ اکولوژیکی، دستورالعمل پیشنهادی اتحادیة جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی[18] از دستورالعمل (IUCN)، استفاده شد. مطابق با این دستورالعمل برآورد ظرفیت برد در سه مرحله انجام می­شود. در مرحلة اول، محاسبة ظرفیت برد فیزیکی[19] (PCC) انجام می­گردد؛ به این منظور پارامترهای مورد نیاز از طریق بازدید میدانی و پرسش­نامه جمع‌آوری شد. در مرحلة دوم، ظرفیت برد واقعی[20] (RCC) محاسبه می‌شود. پارامترهای مورد نیاز از طریق آمارهای هواشناسی سال‌های 91 تا 95 ایستگاه سینوپتیک بندر گز گردآوری شد. در مرحلة سوم، ظرفیت برد موثر[21] (ECC) محاسبه شد. پارامتر موردنیاز آن با استفاده از پرسش­نامه و از طریق سنجش میزان رضایت­مندی گردشگران از خدمات و تسهیلات عمومی، به دست آمد.

                       

شکل (1): موقعیت جغرافیایی محدودة مطالعاتی پژوهش

محدودة ساحلی بندر گز در حاشیة دریای خزر در فاصله ۳ کیلومتری شمال جادة تهران ـ مشهد، بین ¢56°53 طول شرقی و ¢47°36  عرض شمالی در بخش شمالی شهر بندر گز واقع شده است. شهر بندرگز از غربی‌ترین شهرهای استان گلستان است. فاصلة این شهر تا مرکز استان گلستان ۴۳ کیلومتر است. بر اساس آخرین سرشماری سال 1390، جمعیت این شهر بالغ بر 18734 نفر می­باشد. از نظر اقلیمی این شهر از آب و هوای معتدل و مرطوب برخوردار­ است. ساحل بندر گز در سال 1387 به عنوان یکی از مناطق نمونة گردشگری معرفی شد. منطقة ساحلی بندر‌گز هر ساله به خصوص در ایام تعطیلات نوروزی و تابستانی، پذیرای بازدیدکنندگان زیادی از مناطق مختلف است. قرارگرفتن آن در فاصلة 3 کیلومتری شمال جاده تهران ـ مشهد امکان حضور قابل‌توجهی از مسافران بین راهی در این منطقه را فراهم کرده است. انتظار می­رود در آینده­ای نزدیک شاهد زیرساخت­ها و امکانات تفـریحی قـابل‌توجهی در این منطقـه

باشیم که طبیعتا حضور بیش از پیش گردشگران را در پی­خواهد داشت.

 

3- تجزیه و تحلیل داده‌ها

مطابق با اهداف تحقیق، جهت برآورد ظرفیت برد گردشگری ساحلی در بندر گز، سه بخش بررسی شد: (1) ظرفیت برد جامعة میزبان، (2) ظرفیت برد اجتماعی گردشگران و  (3) ظرفیت برد فیزیکی ـ اکولوژیکی محدودة مطالعاتی.

 

 

جدول (3): اهمیت نسبی و اهمیت پارامتریک شاخص­ها از دید­گاه متخصصان

ردیف

شاخص­های   اقتصادی

RII

PIU

1

گردشگری موجب ایجاد و   افزایش فرصت­های شغلی برای ساکنان شده است.    (+)

893/0

098/0

2

گردشگری موجب افزایش هزینه زندگی شده است. (- )

647/0

071/0

3

گردشگری موجب افزایش سطح   درآمد ساکنان شده است .(+)

820/0

090/0

4

گردشگری موجب جلب سرمایه­های کلان به شهر شده   است. (+)

693/0

076/0

5

گردشگری موجب متنوع­سازی   مشاغل شده است. (+)

847/0

093/0

6

گردشگری موجب تغییر شغل افراد بومی شده است. (-   )

660/0

073/0

7

گردشگری موجب افزایش   مشاغل فصلی و نوسان درآمدی شده است. (- )

693/0

076/0

8

گردشگری موجب کاهش بیکاری شده است. (+)

893/0

098/0

9

گردشگری موجب افزایش قیمت   زمین و مستغلات شده است. (- )

773/0

085/0

10

گردشگری موجب افزایش قیمت بسیاری از کالاها و   خدمات شده است. (- )

827/0

091/0

11

گردشگری موجب اشغال   فعالیت­های سودآور گردشگری توسط افراد غیر بومی شده است. (- )

660/0

073/0

12

گردشگری موجب ورود افراد سودجو و ایجاد مشاغل   کاذب شده است. (- )

667/0

074/0


13

گردشگری موجب ایجاد یا   افزایش آلودگی صوتی در نوار ساحلی شده است.  (- )

613/0

071/0

14

گردشگری موجب ایجاد یا   افزایش ساخت و ساز در اراضی ساحلی شده است.  (- )

723/0

085/0

15

گردشگری موجب افزایش مشکلات بهداشتی و دفع فاضلاب در محدودة ساحلی   شده است . (- )

720/0

084/0

16

گردشگری موجب تخریب و   فرسایش تلماسه­ها و اراضی ساحلی شده است.    (- )

713/0

083/0

17

گردشگری موجب تخریب پوشش گیاهی مناطق ساحلی شده است.  (- )

560/0

065/0

18

گردشگری موجب تخریب و   تغییر چشم اندازهای طبیعی ساحل شده است . (- )

687/0

080/0

19

گردشگری موجب تخریب زیستگاه­های پرندگان و سایت­های صید ماهی شده   است . (- )

633/0

074/0

20

گردشگری موجب افزایش   برنامه­های آگاه­سازی به منظور حفاظت از منابع طبیعی شده است . (+)

667/0

077/0

21

گردشگری موجب افزایش حساسیت­ها نسبت به حفاظت از محیط زیست نوار   ساحلی شده است. (+)

633/0

074/0

22

گردشگری موجب توجه بیشتر   به بهداشت و نظافت در محدوده ساحلی شده است. (+)

680/0

079/0

23

گردشگری موجب افزایش اقداماتی جهت رشد کیفیت چشم اندازهای محدوده   ساحلی شده است (+)

620/0

072/0

24

گردشگری موجب افزایش   میزان زباله و مواد زائد شده است . (- )

727/0

084/0

25

گردشگری موجب ایجاد یا افزایش آلودگی آب و هوا شده است. (- )

620/0

072/0

26

گردشگری موجب تقلید ساکنان از فرهنگ ، رفتار و   پوشش نامناسب گردشگران شده است. (- )

713/0

066/0

27

گردشگری موجب ترویج و احیای فرهنگ و آداب و رسوم ساکنان شده است.   (+)

660/0

061/0

28

گردشگری موجب ایجاد یا افزایش نا امنی و جرم و   جنایت در محل زندگی ساکنان شده است. (- )

640/0

059/0

29

گردشگری موجب ایجاد یا افزایش ازدحام و شلوغی در محل زندگی ساکنان   شده است.  (- )

620/0

057/0

30

گردشگری موجب ایجاد یا افزایش تضاد اجتماعی و   طبقاتی میان ساکنان شده است . (- )

567/0

052/0

31

گردشگری موجب بهبود خدمات و تسهیلات عمومی شده است .(+)

693/0

064/0

32

گردشگری موجب ایجاد مشکلات فرهنگی برای ساکنان   شده است. (- )

640/0

059/0

33

گردشگری موجب گسترش کالاهای لوکس و مصرف گرایی در میان ساکنان شده   است.  (- )

647/0

060/0

34

گردشگری موجب تضعیف فرهنگ و آداب و رسوم اصیل   ساکنان شده است.  (- )

607/0

056/0

35

گردشگری موجب افزایش سطح دانش و آگاهی ساکنین شده است. (+)

580/0

054/0

36

گردشگری موجب افزایش سطح دانش و آگاهی ساکنین   شده است. (+)

580/0

054/0

37

گردشگری موجب ارتقاء سطح زندگی مردم شده است .(+)

560/0

052/0

38

گردشگری موجب بهبود امکانات تفریحی برای جامعه   محلی شده است. (+)

567/0

052/0

39

گردشگری موجب کاهش کیفیت زندگی ساکنان شده است. (- )

587/0

054/0

40

گردشگری موجب کاهش دسترسی ساکنان به امکانات و   فضاهای تفریحی شده است. (- )

533/0

049/0

41

گردشگری موجب استفاده بیش از حد از فضاها و مکان­های تفریحی شده   است . (- )

513/0

048/0

42

گردشگری موجب کاهش انسجام و صمیمیت خانوادگی و   اجتماعی ساکنان شده است. (- )

553/0

051/0

43

گردشگری موجب تبادل فرهنگی مثبت با گردشگران شده است .(+)

573/0

053/0

 

ظرفیت برد جامعة میزبان:

به منظور بررسی ظرفیت برد جامعة میزبان این مراحل طی شد:مرحلة اول: با استفاده از طیف پنج قسمتی لیکرت، اهمیت نسبی هر مؤلفه توسط متخصصان تعیین شد. نتیجة محاسبات در جدول (2) نشان داده شده است. مرحلة دوم: با استفاده از طیف پنج قسمتی لیکرت، اهمیت نسبی شاخص‌ها توسط متخصصان تعیین شد. نتیجة محاسبات در جدول (3) نشان داده شده است. مرحله سوم: اهمیت پارامتریک هر شاخص تعیین شد. نتیجه محاسبات در جدول (3) نشان داده شده است.

جدول (2):  اهمیت نسبی و ضریب اهمیتهر مؤلفه از دیدگاه متخصصان

حوزه

RII

CIV

اجتماعی

اقتصادی

زیست محیطی

780/0

713/0

887/0

328/0

300/0

373/0

مرحلة چهارم: کیفیت هر شاخص توسط جامعة میزبان با استفاده از طیف پنج قسمتی لیکرت تعیین می­گردد. نتیجة محاسبات در جدول (4) نشان داده شده است.

مرحله پنجم: تاثیرپذیری ظرفیت برد از هر شاخص، محاسبه و در جدول (4) نشان داده شده است.

 

جدول (4): درصد موافقت، کیفیت شاخص و تأثیرپذیری ظرفیت برد

شاخص­های اقتصادی

شاخص

ساکنین

صاحبان کسب و کار گردشگری

مسئولین

SA%

IQU

PIU

CCIU

SA%

IQU

PIU

CCIU

SA%

IQU

PIU

CCIU

1

62.415

0.624

0.098

0.061

80.780

0.808

0.098

0.080

67.560

0.676

0.098

0.067

2

37.670

0.623

0.071

0.044

29.032

0.710

0.071

0.051

36.905

0.631

0.071

0.045

3

61.905

0.619

0.090

0.056

79.570

0.796

0.090

0.072

61.607

0.616

0.090

0.056

4

46.088

0.461

0.076

0.035

76.882

0.769

0.076

0.059

60.119

0.601

0.076

0.046

5

58.163

0.582

0.093

0.054

75.538

0.755

0.093

0.071

64.286

0.643

0.093

0.060

6

37.245

0.628

0.073

0.046

32.930

0.671

0.073

0.049

54.464

0.455

0.073

0.033

7

44.728

0.553

0.076

0.042

32.527

0.675

0.076

0.052

50.298

0.497

0.076

0.038

8

54.252

0.543

0.098

0.053

79.435

0.794

0.098

0.078

61.905

0.619

0.098

0.061

9

42.007

0.580

0.085

0.049

33.468

0.665

0.085

0.057

57.143

0.429

0.085

0.037

10

40.051

0.599

0.091

0.055

26.613

0.734

0.091

0.067

45.536

0.545

0.091

0.050

11

40.561

0.594

0.073

0.043

28.360

0.716

0.073

0.052

43.155

0.568

0.073

0.041

12

35.799

0.642

0.074

0.047

29.032

0.710

0.074

0.052

47.321

0.527

0.074

0.039

13

33.759

0.662

0.071

0.047

31.720

0.683

0.071

0.049

55.060

0.449

0.071

0.032

14

36.990

0.630

0.085

0.054

32.930

0.671

0.085

0.057

49.702

0.503

0.085

0.043

15

36.735

0.633

0.084

0.053

34.409

0.656

0.084

0.055

52.976

0.470

0.084

0.039

16

32.823

0.672

0.083

0.056

28.629

0.714

0.083

0.059

44.643

0.554

0.083

0.046

17

34.099

0.659

0.065

0.043

26.747

0.733

0.065

0.048

44.940

0.551

0.065

0.036

18

35.544

0.645

0.080

0.051

28.091

0.719

0.080

0.057

43.750

0.563

0.080

0.045

19

34.779

0.652

0.074

0.048

30.108

0.699

0.074

0.051

52.381

0.476

0.074

0.035

20

66.156

0.662

0.077

0.051

73.387

0.734

0.077

0.057

57.143

0.571

0.077

0.044

21

61.735

0.617

0.074

0.045

70.968

0.710

0.074

0.052

59.821

0.598

0.074

0.044

22

62.840

0.628

0.079

0.050

69.892

0.699

0.079

0.055

54.167

0.542

0.079

0.043

23

61.565

0.616

0.072

0.044

76.478

0.765

0.072

0.055

47.619

0.476

0.072

0.034

24

37.925

0.621

0.084

0.052

34.946

0.651

0.084

0.055

52.381

0.476

0.084

0.040

25

29.507

0.705

0.072

0.051

36.559

0.634

0.072

0.046

52.381

0.476

0.072

0.034

26

33.078

0.669

0.066

0.044

37.500

0.625

0.066

0.041

47.917

0.521

0.066

0.034

27

60.884

0.609

0.061

0.037

65.188

0.652

0.061

0.040

54.167

0.542

0.061

0.033

28

32.653

0.673

0.059

0.040

23.253

0.767

0.059

0.045

31.250

0.688

0.059

0.041

29

39.541

0.605

0.057

0.035

31.183

0.688

0.057

0.040

46.131

0.539

0.057

0.031

30

35.884

0.641

0.052

0.034

28.091

0.719

0.052

0.038

38.393

0.616

0.052

0.032

31

52.891

0.529

0.064

0.034

71.909

0.719

0.064

0.046

56.250

0.563

0.064

0.036

32

32.058

0.679

0.059

0.040

23.253

0.767

0.059

0.045

29.167

0.708

0.059

0.042

33

32.143

0.679

0.060

0.041

34.812

0.652

0.060

0.039

42.857

0.571

0.060

0.034

34

31.548

0.685

0.056

0.038

32.930

0.671

0.056

0.038

32.738

0.673

0.056

0.038

35

57.143

0.571

0.054

0.031

69.086

0.691

0.054

0.037

54.464

0.545

0.054

0.029

36

47.959

0.480

0.052

0.025

71.640

0.716

0.052

0.037

50.595

0.506

0.052

0.026

37

45.833

0.542

0.052

0.028

64.651

0.353

0.052

0.019

48.512

0.515

0.052

0.027

38

32.483

0.675

0.054

0.037

25.941

0.741

0.054

0.040

33.631

0.664

0.054

0.036

39

39.201

0.608

0.049

0.030

34.677

0.653

0.049

0.032

33.929

0.661

0.049

0.033

40

32.568

0.674

0.048

0.032

31.989

0.680

0.048

0.032

36.905

0.631

0.048

0.030

41

33.588

0.664

0.051

0.034

28.629

0.714

0.051

0.037

29.762

0.702

0.051

0.036

42

53.571

0.536

0.053

0.028

67.473

0.675

0.053

0.036

63.393

0.634

0.053

0.034

43

56.888

0.569

0.051

0.029

65.054

0.651

0.051

0.033

51.786

0.518

0.051

0.026
 

TCCIU

0.617

TCCIU

0.675

TCCIU

0.599
                                       

 

 

مرحلة ششم: تأثیرپذیری ظرفیت برد از هر مؤلفه، محاسبه و در جدول (4) نشان داده شده است.

مرحلة هفتم: باقیماندة ظرفیت برد گردشگری هر مؤلفه محاسبه می‌گردد. نتیجة محاسبات در جدول (5) نشان داده شده است.

مرحلة هشتم: باقیماندة کل ظرفیت برد گردشگری تعیین می­گردد. نتیجة محاسبات در جدول (5) نشان داده شده است.

بر این اساس باقیماندة ظرفیت برد جامعة میزبان از دیدگاه ساکنین برابر با 9/61% و باقیماندة ظرفیت برد جامعة میزبان از دیدگاه صاحبان کسب و کار گردشگری و مسئولین به ترتیب برابر با 2/61% و 56% به دست آمد. بنابراین با توجه به طبقه‌بندی بارومتر پایداری پرسکات آلن[22]، میزان ظرفیت برد جامعه میـزبان از دیدگـاه ساکنیـن و صــاحبان کســب و کار گردشگری در طبقه 61% تا80%  قرار می­گیرد که نشان‌دهندة وضعیت نسبتا پایدار می­باشد. در این میان میزان ظرفیت برد جامعه میزبان از دیدگاه مسئولین در طبقه 51% تا60%  قرار می­گیرد که نشان‌دهندة وضعیت متوسط می­باشد.

در جدول (6) میانگین باقیماندة ظرفیت برد گردشگری بر اساس دیدگاه هر سه گروه، محاسبه شده است. در مجموع باقیماندة ظرفیت برد جامعة میزبان برابر با 7/62% می­باشد. بر این اساس مطابق شکل (2) با توجه به پارامتر به دست آمدة 7/62% ظرفیت برد جامعة میزبان با قرارگیری در طبقة 61% تا80%  از وضعیت نسبتا پایدار برخوردار می­باشد.

ظرفیت برد اجتماعی گردشگران:به منظور برآورد ظرفیت برد اجتماعی گردشگران ساحلی، مراحل زیر انجام شده است:

مرحلة اول: ارزیابی ازدحام و تراکم در تصاویر 1 تا 6. به این منظور 6 عکس با ازدحام و تراکم مختلف مطابق شکل (3) به پاسخ­دهندگان نشان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

داده شد و از آنها خواسته شد تا ارزیابی خود را از میزان ازدحام و تراکم افراد در هر عکس بیان کنند. داده­های جمع‌آوری شده به شرح جدول (7) می­باشد.

 

شکل (2): وضعیت پایداری ظرفیت برد جامعة میزبان

مساحت هر عکس به طول 2/457 متر و عرض 88/182 متر برابر با 83613 متر مربع می‌باشد. مشخصات هر عکس به شرح زیر می­باشد:

تصویر (1): صفر

تصویر (2): حضور 50 نفر در عکس، سرانه فضا برای هر نفر 1672 متر مربع

تصویر (3): حضور 100 نفر در عکس، سرانه فضا برای هر نفر 836 متر مربع

             

   
   

جدول (5): باقیماندة     ظرفیت برد جامعه میزبان از دیدگاه ساکنین، صاحبان کسب و کار گردشگری و مسئولین

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     
     

حوزه

     		      

ساکنین

     		      

صاحبان کسب و کار گردشگری

     		      

مسئولین

     
       

CIV

     		      

TCCIU

     		      

CCLT

     		      

CIV

     		      

TCCIU

     		      

CCLT

     		      

CIV

     		      

TCCIU

     		      

CCLT

     
     

اقتصادی

     		      

0.30

     		      

0.58

     		      

0.17

     		      

0.30

     		      

0.73

     		      

0.22

     		      

0.30

     		      

0.57

     		      

0.17

     
     

زیست       محیطی

     		      

0.37

     		      

0.64

     		      

0.24

     		      

0.37

     		      

0.69

     		      

0.25

     		      

0.37

     		      

0.51

     		      

0.19

     
     

اجتماعی

     		      

0.32

     		      

0.61

     		      

0.20

     		      

0.32

     		      

0.67

     		      

0.22

     		      

0.32

     		      

0.59

     		      

0.19

     
       

TCCLT

     		      

0.61

     		      

TCCLT

     		      

0.70

     		      

TCCLT

     		      

0.56

     
   
   

 

   

جدول (6): باقیماندة ظرفیت برد جامعة میزبان

   
                                                                                                                                                                                     
     

جامعه میزبان

     
     

حوزه

     		      

CIV

     		      

TCCIU

     		      

CCLT

     
     

اقتصادی

     		      

0.30

     		      

0.63

     		      

0.18

     
     

زیست محیطی

     		      

0.37

     		      

0.61

     		      

0.23

     
     

اجتماعی

     		      

0.328

     		      

0.63

     		      

0.20

     
     

TCCLT

     		      

0.627

     
   
   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر (4): حضور 200 نفر در عکس، سرانه فضا برای هر نفر 418 متر مربع

تصویر (5): حضور 400 نفر در عکس، سرانه فضا برای هر نفر 209 متر مربع

تصویر (6): حضور 800 نفر در عکس، سرانه فضا برای هر نفر 105 متر مربع

 

شکل (3): تصاویر مورداستفاده در سنجش برخوردها (نیدهام و دیگران[23]، 2008)

مطابق با اطلاعات جدول زیر 48% از پاسخ­دهندگان تصویر (1) و 29% تصویر (2) را بسیار غیرقابل تحمل ارزیابی کردند. 36% از پاسخ­گویان تصویر (3) و 31% تصویر (4) را بسیار قابل‌قبول ارزیابی کردند. 29% از پاسخ‌دهندگان تصویر (5) و 41% تصویر (6) را بسیار غیرقابل تحمل ارزیابی کردند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مرحلة دوم: تعیین امتیاز هر یک از تصاویر

به منظور تعیین امتیاز هر یک از تصاویر، گزینه­های بسیار قابل‌قبول تا بسیار غیرقابل‌تحمل با امتیازات 2+ تا 2- ، میانگین امتیاز هر تصویر تعیین می‌شود. محاسبات در جدول (8) نشان داده شده است.

مرحلة سوم: ترسیم منحنی هنجار اجتماعی

بر اساس امتیاز هر یک از تصاویر، منحنی هنجار اجتماعی به شرح زیر ترسیم می­شود. نقطه­ای که منحنی برای بار اول خط خنثی را قطع کرده است به این معنی می­باشد که حداقل گردشگران ساحلی تمایل به دیدن آنها دارند برابر با 65 نفر در فضایی به مساحت 83613 متر مربع می­باشد. همچنین نقطه­ای که منحنی برای بار دوم خط خنثی را قطع می­نماید، به این معنی می­باشد که حداکثر افرادی که مشاهدة آنها برای گردشگران ساحلی قابل‌قبول می­باشد برابر با 310 نفر در فضایی به مساحت 83613 متر مربع می­باشد.

 

شکل (4): منحنی

             

   
   

جدول     (7):  فراوانی و درصد ارزیابی ازدحام و تراکم در     تصاویر 1 تا 6

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     
     

گزینه

     		      

تصویر       1

     		      

تصویر       2

     		      

تصویر       3

     		      

تصویر       4

     		      

تصویر       5

     		      

تصویر       6

     
     

فراوانی

     		      

درصد

     		      

فراوانی

     		      

درصد

     		      

فراوانی

     		      

درصد

     		      

فراوانی

     		      

درصد

     		      

فراوانی

     		      

درصد

     		      

فراوانی

     		      

درصد

     
     

بسیار قابل قبول

     		      

14

     		      

9%

     		      

24

     		      

16%

     		      

54

     		      

36%

     		      

46

     		      

31%

     		      

37

     		      

25%

     		      

19

     		      

13%

     
     

قابل قبول

     		      

21

     		      

14%

     		      

42

     		      

28%

     		      

43

     		      

29%

     		      

33

     		      

22%

     		      

27

     		      

18%

     		      

24

     		      

16%

     
     

نظری ندارم

     		      

9

     		      

6%

     		      

10

     		      

7%

     		      

6

     		      

4%

     		      

10

     		      

7%

     		      

4

     		      

3%

     		      

9

     		      

6%

     
     

غیر قابل تحمل

     		      

34

     		      

23%

     		      

31

     		      

21%

     		      

25

     		      

17%

     		      

30

     		      

20%

     		      

39

     		      

26%

     		      

37

     		      

25%

     
     

بسیار غیر قابل تحمل

     		      

72

     		      

48%

     		      

43

     		      

29%

     		      

22

     		      

15%

     		      

31

     		      

21%

     		      

43

     		      

29%

     		      

61

     		      

41%

     
   
   

 

   

جدول     (8): تعیین امتیاز هر یک     از تصاویر

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             
     

گزینه

     		      

امتیاز

     		      

تصویر       1

     		      

تصویر       2

     		      

تصویر       3

     		      

تصویر       4

     		      

تصویر       5

     		      

تصویر       6

     
       

 

     		      

فراوانی

     		      

امتیاز

     		      

فراوانی

     		      

امتیاز

     		      

فراوانی

     		      

امتیاز

     		      

فراوانی

     		      

امتیاز

     		      

فراوانی

     		      

امتیاز

     		      

فراوانی

     		      

امتیاز

     
     

بسیار       قابل قبول

     		      

2

     		      

14

     		      

28

     		      

24

     		      

48

     		      

54

     		      

108

     		      

46

     		      

92

     		      

37

     		      

74

     		      

19

     		      

38

     
     

قابل       قبول

     		      

1

     		      

21

     		      

21

     		      

42

     		      

42

     		      

43

     		      

43

     		      

33

     		      

33

     		      

27

     		      

27

     		      

24

     		      

24

     
     

نظری       ندارم

     		      

0

     		      

9

     		      

0

     		      

10

     		      

0

     		      

6

     		      

0

     		      

10

     		      

0

     		      

4

     		      

0

     		      

9

     		      

0

     
     

غیر       قابل تحمل

     		      

1-

     		      

34

     		      

34-

     		      

31

     		      

31-

     		      

25

     		      

25-

     		      

30

     		      

30-

     		      

39

     		      

39-

     		      

37

     		      

37-

     
     

بسیار       غیر قابل تحمل

     		      

2-

     		      

72

     		      

144-

     		      

43

     		      

86-

     		      

22

     		      

44-

     		      

31

     		      

62-

     		      

43

     		      

86-

     		      

61

     		      

122-

     
     

میانگین       امتیاز

     		      

0.86-

     		      

0.18-

     		      

0.55

     		      

0.22

     		      

0.16-

     		      

0.65-

     
                               
   
   

 

   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مرحلة چهارم: تعیین تعداد افراد قابل‌قبول در مساحت واقعی محدودة مطالعاتی

حداکثر و حداقل تعداد افراد قابل‌قبول در مساحت واقعی محدودة مطالعاتی مطابق با جداول (9) و (10) محاسبه شده است. بنابراین ظرفیت برد اجتماعی گردشگران ساحلی در محدودة مورد مطالعه حداکثر برابر با 2019 نفر و حداقل برابر با 425 نفر در یک زمان می­باشد.

برآورد تعداد افراد مشاهده شده در ساحل در شرایط موجود:

به منظور برآورد تعداد افراد مشاهده شده در ساحل در یک زمان نیز از روش فناوری ضبط تصویری استفاده شد. به این منظور مراحل زیر انجام شد:

مرحلة اول: انتخاب تصویر مشابه با وضع موجود ساحل 

48% از پاسخ­دهندگان تصویر (4)، 27%  تصویر (3) ، 16%  تصویر (5) و 9%  تصویر (2) را مشابه با شرایط بازدید خود عنوان کردند.

             

   
   

جدول (9): تعیین حداکثر تعداد افراد قابل قبول در مساحت واقعی     محدودة مطالعاتی

   
                                                                                                                                                                                                                                     
     

جمع

     		      

تعداد       افراد در محدودة

     		      

 

     		      

تعداد       نفرات در عکس

     		      

 

     		      

 

     		      

 

     		      

مساحت       عکس (مترمربع)

     		      

 

     		      

محدودة       مطالعاتی (مترمربع)

     		      

 

     
     

2019

     		      

1660

     		      

=

     		      

217

     		      

×

     		      

7.65

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

320000

     		      

بخش خشکی

     
     

356

     		      

=

     		      

93

     		      

×

     		      

3.83

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

160000

     		      

بخش       آبی

     
   
   

 

   

جدول (10): تعیین حداقل تعداد     افراد قابل قبول در مساحت واقعی محدودة مطالعاتی

   
                                                                                                                                                                                                                                     
     

جمع

     		      

تعداد       افراد در محدوده

     		      

 

     		      

تعداد       نفرات در عکس

     		      

 

     		      

 

     		      

 

     		      

مساحت       عکس (مترمربع)

     		      

 

     		      

محدودة       مطالعاتی(مترمربع)

     		      

 

     
     

425

     		      

352

     		      

=

     		      

46

     		      

×

     		      

7.65

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

320000

     		      

بخش خشکی

     
     

73

     		      

=

     		      

19

     		      

×

     		      

3.83

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

160000

     		      

بخش آبی

     
   
   

 

   

جدول (11): مطابقت عکس­های منتخب     با مساحت واقعی محدودة مطالعاتی

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   
     

جمع

     		      

تعداد افراد در محدوده

     		      

 

     		      

تعداد افراد در عکس

     		      

 

     		      

 

     		      

 

     		      

مساحت خشکی یا آبی عکس

     		      

 

     		      

مساحت (مترمربع)

     		      

تصویر

     
     

325

     		      

268

     		      

=

     		      

35

     		      

×

     		      

7.65

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

320000

     		      

بخش خشکی

     		      

2

     
     

57

     		      

=

     		      

15

     		      

×

     		      

3.83

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

160000

     		      

بخش آبی

     
     

651

     		      

536

     		      

=

     		      

70

     		      

×

     		      

7.65

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

320000

     		      

بخش خشکی

     		      

3

     
     

115

     		      

=

     		      

30

     		      

×

     		      

3.83

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

160000

     		      

بخش آبی

     
     

1301

     		      

1071

     		      

=

     		      

140

     		      

×

     		      

7.65

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

320000

     		      

بخش خشکی

     		      

4

     
     

230

     		      

=

     		      

60

     		      

×

     		      

3.83

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

160000

     		      

بخش آبی

     
     

2602

     		      

2142

     		      

=

     		      

280

     		      

×

     		      

7.65

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

320000

     		      

بخش خشکی

     		      

5

     
     

460

     		      

=

     		      

120

     		      

×

     		      

3.83

     		      

=

     		      

41807

     		      

÷

     		      

160000

     		      

بخش آبی

     
   
   

 

   

جدول (12): برآورد تعداد افراد مشاهده شده در ساحل با توجه به عکس­های     منتخب

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         
     

مجموع

     		      

تعداد افراد در محدوده براساس درصد پاسخ‌دهندگان

     		      

 

     		      

درصد پاسخ‌دهندگان

     		      

 

     		      

تعداد افراد در محدوده

     		      

تصویر

     
     

29

     		      

24

     		      

=

     		      

9%

     		      

×

     		      

268

     		      

بخش خشکی

     		      

2

     
     

5

     		      

=

     		      

×

     		      

57

     		      

بخش آبی

     
     

176

     		      

145

     		      

=

     		      

27%

     		      

×

     		      

536

     		      

بخش خشکی

     		      

3

     
     

31

     		      

=

     		      

×

     		      

115

     		      

بخش آبی

     
     

624

     		      

514

     		      

=

     		      

48%

     		      

×

     		      

1071

     		      

بخش خشکی

     		      

4

     
     

110

     		      

=

     		      

×

     		      

230

     		      

بخش آبی

     
     

417

     		      

343

     		      

=

     		      

16%

     		      

×

     		      

2142

     		      

بخش خشکی

     		      

5

     
     

74

     		      

=

     		      

×

     		      

460

     		      

بخش آبی

     
     

1246

     		      

مجموع

     
   
   

 

   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل (5) : درصد فراوانی تصویر مشابه با وضع موجود ساحل

مرحلة دوم: برآورد تعداد افراد مشاهده شده در ساحل

با توجه به مشخصات (مساحت و تعداد افراد) هرعکس و مطابقت آن با مساحت واقعی محدودة مورد مطالعه، به‌طور میانگین تعداد افراد مشاهده‌شده در ساحل برابر با 1246 نفر محاسبه شد. نتیجة محاسبات در جداول  (11) و (12) نشان داده شده است.

مرحلة سوم: تأثیرتعداد افراد بر لذت بازدید

53% از پاسخ­دهندگان اعلام کردند که تعداد افراد حاضر در ساحل موجب افزایش لذت آنها از بازدید شده است. 25% نیز عنوان کردند که تعداد افراد تاثیری بر لذت بازدید آنها نداشته است. با توجه به اینکه تنها 22% اظهار کردند که تعداد افراد حاضر در ساحل موجب کاهش لذت آنها از بازدید شده­ است، پس تعیین 2019-425 نفر به عنوان آستانة ظرفیت برد اجتماعی منطقی به نظر می­رسد. زیرا با وجود حضور 1246 نفر در محدودة ساحلی، 78% از پاسخ­دهندگان، با کاهش لذت از بازدید به واسطة تعداد افراد، مواجه نشده‌اند.

 

شکل (5):  درصد فراوانی تأثیرتعداد افراد بر لذت از بازدید

بنابراین می­توان نتیجه گرفت به طور کلی با توجه به تعداد گردشگران (1246 نفر)، در حال حاضر ظرفیت برد اجتماعی گردشگران در وضعیت پایدار قرار دارد.

ظرفیت برد فیزیکی ـ اکولوژیکی

برای برآورد ظرفیت برد فیزیکی ـ اکولوژیکی محدودة مطالعاتی، مراحل زیر انجام شد:

مرحلة اول، برآورد ظرفیت برد فیزیکی: منظور از ظرفیت برد فیزیکی عبارت است از حداکثر شمار کاربرانی که می­توانند به طور فیزیکی درون یک محیط تعریف‌شده، در یک زمان مشخص قرار گیرند. در این نوع ظرفیت برد،

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فقط مساحت مورد نیاز از لحاظ فیزیکی در­ نظر گرفته می­شود و از سایر عوامل تأثیرگذار در فعالیت­های تفرجی چشم پوشی می­گردد. برای محاسبة ظرفیت برد فیزیکی، از رابطة (1) استفاده شد. (سیفوئنتز[24]، 1992):

                                                    (1)

PCC[25]: ظرفیت برد فیزیکی

A[26]: عبارت از مساحت قابل دسترس برای استفادة عموم

:Au مساحت مورد نیاز برای هر نفر

: Rf[27]تعداد بازدید روزانه از یک مکان و طبق رابطة (2) محاسبه می‌شود:

                                    (2)

پارامترهای مورد نیاز جهت جایگذاری در رابطة فوق به شرح زیر در نظر گرفته شد:

مساحت قابل دسترس برای استفاده عموم (A): با استناد به طرح مدیریت یکپارچة مناطق ساحلی­کشور بر اساس توان اکولوژیکی­ اراضی و همچنین با توجه به بازدیدهای میدانی، پهنه­ای با مساحت 48 هکتار شامل تسهیلات و امکانات عمومی و اراضی ساحلی در منطقة ساحلی بندر گز در نظرگرفته شده است.

مساحت مورد نیاز برای هر نفر (Au): مساحت مورد نیاز برای هر نفر با استناد به ظرفیت برد اجتماعی گردشگران در محدودة ساحلی بندر گز تعیین شده است. با توجه به اینکه در محدودة ساحلی بندر گز، حداکثر تعداد افرادی را که مشاهدة آنها برای گردشگران قابل‌قبول می­باشد، بر اساس محاسبات ظرفیت برد اجتماعی 2019 نفر برآورد شده است، بنابراین با در نظر گرفتن مساحت 48 هکتاری محدودة مورد مطالعه، سرانة هر گـردشگر

             

   
   

        

   

شکل (6): وضعیت پایداری ظرفیت     برد اجتماعی گردشگران

   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

برابر با 237 متر مربع می­باشد. بر این اساس مساحت مورد نیاز برای هرنفر در این بخش 237 متر مربع در نظرگرفته می­شود.

نرخ تعویض[28] (Rf): نرخ تعویض یا تعداد بازدید روزانه از یک مکان، طبق رابطة (3) محاسبه می­شود.

                                  (3)  

مطابق با داده­های حاصل از پرسش­نامة گردشگران، میانگین طول زمان یک بازدید برابر با 4 ساعت به دست آمد. در این خصوص مدت زمان قابل استفاده بودن محل، با توجه به زمان فعالیت مکان­های خدماتی موجود، از ساعت 8 تا 22 در نظرگرفته شده است. با جایگذاری دو پارامتر مذکور در رابطة (3)، نرخ تعویض برابر با 4 محاسبه شد:

 

بنابراین با جایگذاری سه پارامتر ([29]A)، (Au) و (Rf) در رابطه (1)، ظرفیت برد فیزیکی محدودة مطالعاتی محاسبه شد که میزان آن 7089 نفر در روز می­باشد.

 

مرحلة دوم، ظرفیت برد واقعی: منظور از ظرفیت برد واقعی، حداکثر تعداد استفاده­کنندگان از یک منبع با در نظرگرفتن محدودیت­های مختلف آن مکان می‌باشد. برای محاسبة این ظرفیت برد بایستی فاکتورهای تصحیح کننده[30] (Cf) با توجه به شرایط ویژة آن مکان در ظرفیت برد فیزیکی اعمال شود. به منظور محاسبة ظرفیت برد واقعی، از رابطة (4) استفاده شده است (سیفوئنتز[31]، 1992):

              (4)

RCC[32]: ظرفیت برد واقعی

PCC[33]: ظرفیت برد فیزیکی

Cf: یک عامل محدودکنندة می­باشد که به درصد بیان می­شود و طبق رابطة (5) به صورت زیر محاسبه می­شود:

                                           (5)

Cf: فاکتور تصحیح‌کننده

Lmx: دامنة محدودکنندة یک متغیر

Tmx: مقدارکل متغیر

عوامل محدودکنندة (Cf) در محدودة مورد مطالعه، 5 متغیر شامل درجة شرجی بودن هوا، تابش شدید آفتاب، بارندگی و تعطیلات موقت می‌باشد که در ادامه به محاسبة میزان تاثیرگذاری هر یک از آنها بر ظرفیت برد فیزیکی پرداخته شده است.

(1) بارندگی: روزهای بارندگی یکی از عوامل محدودکنندة گردشگری ساحلی می­باشد. با توجه به داده­های هواشناسی در بندر گز، به طور میانگین 81 روز در سال بارندگی وجود دارد. بنابراین میزان Cf1 برابر با 78%  محاسبه شده است.

 

(2) یخبندان: عامل دیگری که موجب اختلال در امر گردشگری ساحلی می­­باشد، روزهای یخبندان است که میانگین این روزها در محدودة مطالعاتی برابر با 7 روز در سال می­باشد. بنابراین میزان Cf2 برابر با 98%  محاسبه شده است.

 

(3) شرجی بودن هوا: روزهایی که میزان شرجی بودن هوا از حد معمول فراتر می‌رود می­تواند گردشگری ساحلی را با محدودیت همراه سازد. به این منظور شاخص شدت شرجی با استفاده از دو پارامتر دمای هوا و رطوبت نسبی برای محدودة مورد مطالعه محاسبه شد که بر اساس آن سه ماه (تیر، مرداد و شهریور) در سال به مدت 93 روز با هوای شرجی مواجه هستیم. بنابراین میزان Cf3 برابر با 75% تعیین شده است.

 

(4) تابش شدید آفتاب: تابش آفتاب در صورتی­که در حد نرمال باشد می‌تواند جنبه مثبت برای گردشگری ساحلی باشد. اما با توجه به شرایط آب و هوایی، اگر شدت تابش آفتاب از حد معمول فراتر رود می­تواند تأثیر منفی بر گردشگری ساحلی داشته باشد. بر این اساس در محدودة مطالعاتی اردیبهشت تا مهر ماه، بیشترین میزان تابش آفتاب را دارند که با در نظرگیری 4 ساعت تابش

 

 

 

شدید در میانه روز در این ماه­ها، مجموعا 732 ساعت در سال با تابش شدید آفتاب مواجه هستیم. اما با توجه به هم‌پوشانی ماه­های تیر، مرداد و شهریور به عنوان ماه­های شرجی، سه ماه مذکور از عامل تابش شدید آفتاب حذف می­گردد که در این صورت با لحاظ نمودن سه ماه (اردیبهشت، خرداد و مهر) دارای تابش شدید آفتاب، 368 ساعت در سال با تابش شدید آفتاب مواجه هستیم. بنابراین میزان Cf4 برابر با 96%  محاسبه شده است.

 

(5) تعطیلات موقت: به طور کلی تعطیلات موقت در طول سال موجب جذب بیشتر بازدیدکنندگان به محدوة مطالعاتی می­شود و نمی­توان آن را به عنوان یک عامل محدودکننده در نظرگرفت. اما با توجه به مصاحبة میدانی با برخی از صاحبان مکان­های خدماتی موجود، معمولا 2 روز در سال در ایام سوگواری مذهبی، با تعطیلی مکان­های خدماتی و تفریحی در این منطقه، حضور بازدیدکنندگان تقریبا ناچیز می­باشد. بنابراین میزان Cf5 برابر با 99% محاسبه شده است.

 

بر اساس موارد فوق، ظرفیت برد واقعی در محدودة مورد مطالعه برابر با 3863 نفر در روز محاسبه شده است.

 

مرحله سوم، ظرفیت برد مؤثر: منظور از ظرفیت برد مؤثر عبارت است از حداکثر شمار بازدیدکنندگانی که یک مکان با توجه به ظرفیت مدیریتی موجود قادر به نگهداشت آن است. در این نوع ظرفیت برد، وضعیت امکانات و شرایط مدیریتی موجود لحاظ می­گردد، ممکن است یک منطقه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یا محیط آبی از لحاظ مدیریتی و امکانات دچار کمبود باشد که همین امر ظرفیت برد آن را کاهش می­دهد. به منظور محاسبة ظرفیت برد مؤثر، از رابطة (6) استفاده شده است (سیفوئنتز[34]، 1992):

                               (5)    

[35]: ECCظرفیت برد ­مؤثر

MC [36] : امکانات و زیرساخت­ها و ظرفیت مدیریتی

 RCC[37]: ظرفیت برد واقعی

برای سنجش (MC) در محدودة مطالعاتی، با طرح سوالات بسته از گردشگران خواسته شد تا میزان رضایت خود از امکانات و زیرساخت­ها و ظرفیت مدیریتی موجود را بر اساس طیف پنج قسمتی لیکرت از بسیار زیاد تا بسیار کم بیان کنند. نتایج محاسبات در جدول (13) نشان داده شده است.

با توجه به جدول (13) میانگین رضایت گردشگران برابر با 92/2% به دست آمد. کمتر بودن این میزان از میانگین 3، نشان می­دهد پاسخ‌دهندگان از خدمات و تسهیلات عمومی موجود، ناراضی می­باشند. بنابراین میزان (MC) 66/48%  در نظر­ گرفته شد که مطابق با آن، ظرفیت برد موثر 1880 نفر در روز محاسبه گردید.

با توجه به جدول (13) میانگین رضایت گردشگران برابر با 92/2% به دست آمد. کمتر بودن این میزان از میانگین 3، نشان می­دهد پاسخ‌دهندگان از خدمات و تسهیلات عمومی موجود، ناراضی می­باشند. بنابراین میزان (MC) 66/48%  در نظر­ گرفته شد که مطابق با آن، ظرفیت برد موثر 1880 نفر در روز محاسبه گردید.

 

در صورتی که کیفیت و کمیت امکانات و خدمات موجود بهبود یابد، می­تـوان انتظار داشت ظرفیت برد مؤثر افزایش یابد و به ظرفیت برد واقعی

             

   
   

        

   

شکل (7): وضعیت پایداری ظرفیت     برد فیزیکی ـ اکولوژیکی محدودة ساحلی بندر گز

   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نزدیک­تر شود. مطابق با نتایج حاصل شده میزان رضایت گردشگران از امکانات و خدمات برابر با 66/48% می­باشد که موجب کاهش ظرفیت برد واقعی از 3863 نفر به 1880 نفر شده است. با این وجود با توجه به اینکه در زمان کنونی (فروردین 1396) تعداد گردشگران محدوده ساحلی بندر گز به طور متوسط 1246 نفر در روز می­باشد، در نتیجه این تعداد تاکنون از ظرفیت برد مؤثر (1880 نفر در روز) فراتر نرفته است.

 

4- نتیجه‌گیری

هدف از انجام این تحقیق برآورد ظرفیت برد گردشگری در محدودة ساحلی بندر گز بود که به تفکیک اجزای اصلی سیستم گردشگری شامل جامعة میزبان، گردشگران و مقصد (محیط) بررسی و ارزیابی شد. ظرفیت برد جامعة میزبان نسبت به گردشگری ساحلی و توسعة آن بر اساس آگاهی از مجموعه­ای از اثرات مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری ساحلی شکل گرفته است. بر اساس دیدگاه ساکنین و صاحبان کسب و کار­ گردشگری، ظرفیت برد جامعه میزبان در سطح نسبتا پایدار، و طبق دیدگاه مسئولین، ظرفیت برد جامعة میزبان در سطح متوسط ارزیابی شـد. در مـجـمـوع، می‌تـوان نتـیجه گرفـت که جامعة میـزبـان نسبت به

             

   
   

جدول (13):     اهمیت و رضایت از     خدمات و تسهیلات عمومی در منطقه ساحلی بندر گز از دیدگاه گردشگران

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   
     

رضایت

     		      

خدمات       و تسهیلات عمومی منطقه ساحلی بندر گز

     
     

میانگین       رضایت

     		      

بسیار       راضی

     		      

راضی

     		      

نظری       ندارم

     		      

ناراضی

     		      

بسیار       ناراضی

     
     

5

     		      

4

     		      

3

     		      

2

     		      

1

     
     

3.02

     		      

20

     		      

27

     		      

53

     		      

36

     		      

14

     		      

پارکینگ       وسایل نقلیه

     
     

2.73

     		      

17

     		      

24

     		      

40

     		      

39

     		      

30

     		      

دسترسی       به آب شرب و شست و شو

     
     

2.62

     		      

20

     		      

26

     		      

23

     		      

39

     		      

42

     		      

دسترسی       به برق

     
     

2.71

     		      

18

     		      

26

     		      

39

     		      

29

     		      

38

     		      

اسکلةتفریحی

     
     

2.56

     		      

11

     		      

23

     		      

37

     		      

47

     		      

32

     		      

فضای       مورد نیاز جهت دفع فاضلاب

     
     

2.87

     		      

18

     		      

21

     		      

58

     		      

29

     		      

24

     		      

دفع       زباله

     
     

2.78

     		      

23

     		      

21

     		      

35

     		      

42

     		      

29

     		      

سرویس       بهداشتی

     
     

3.03

     		      

29

     		      

26

     		      

39

     		      

33

     		      

23

     		      

علائم       و تابلوهای راهنمایی و اطلاعاتی

     
     

3.47

     		      

44

     		      

36

     		      

33

     		      

20

     		      

17

     		      

مسیرهای       دسترسی به ساحل

     
     

2.82

     		      

20

     		      

30

     		      

38

     		      

27

     		      

35

     		      

خدمات       بهداشتی و درمانی (درمانگاه، امداد و . . . )

     
     

2.95

     		      

27

     		      

32

     		      

28

     		      

33

     		      

30

     		      

اماکن       اقامتی (هتل، مسافرخانه و . . . )

     
     

2.77

     		      

21

     		      

24

     		      

34

     		      

41

     		      

30

     		      

امکانات       و خدمات تفریحی و رفاهی

     
     

2.90

     		      

20

     		      

26

     		      

40

     		      

47

     		      

17

     		      

نظافت       و پاکیزگی ساحل

     
     

2.92

     		      

26

     		      

29

     		      

31

     		      

35

     		      

29

     		      

ایمنی       و امنیت

     
     

3.11

     		      

24

     		      

32

     		      

51

     		      

23

     		      

20

     		      

امکان       حضورر گروه‌های مختلف اجتماعی در محیط

     
     

2.57

     		      

12

     		      

26

     		      

28

     		      

54

     		      

30

     		      

جایگاه‌هایی       ویژه جهت رویت دریا در شبانه روز

     
     

2.93

     		      

21

     		      

23

     		      

54

     		      

29

     		      

23

     		      

مراکز       خرید (بازار، مجتمع و . . . )

     
     

2.85

     		      

18

     		      

26

     		      

48

     		      

32

     		      

26

     		      

نورپردازی       ساحل در نقاط ویژه

     
     

3.07

     		      

27

     		      

32

     		      

38

     		      

30

     		      

23

     		      

رستوران،       غذاخوری، کافه و . . .

     
     

3.43

     		      

29

     		      

48

     		      

43

     		      

18

     		      

12

     		      

حفظ       شرایط طبیعی ساحل در پیوند با دریا

     
     

3.95

     		      

62

     		      

39

     		      

34

     		      

9

     		      

6

     		      

خدمات       ارتباطی (اینترنت، تلفن و . . . )

     
     

2.60

     		      

15

     		      

21

     		      

35

     		      

47

     		      

32

     		      

تنوع       فعالیت‌ها در فضا و امکان گزینش

     
     

3.37

     		      

36

     		      

41

     		      

33

     		      

23

     		      

17

     		      

مناظر       و چشم اندازهای منحصر به فرد

     
     

1.94

     		      

5

     		      

11

     		      

17

     		      

54

     		      

63

     		      

تفریحات       و فعالیت‌های شبانه

     
     

2.92

     		      

میانگین       رضایت کل

     		      

 

     
               
   
   

 

   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گردشگری ساحلی، نگرش مثبتی دارد و از توسعة این نوع از گردشگری حمایت می­کند.

به منظور سنجش ظرفیت برد اجتماعی گردشگران به ارزیابی ادراک و قضاوت پاسخ دهندگان نسبت به شاخص ازدحام، به عنوان یکی از مهم‌ترین متغیرهای تاثیرگذار بر ظرفیت برد اجتماعی، پرداخته شد. پاسخ دهندگان، حضور حداکثر 2019 نفر و حداقل 425 نفر را در محدوة مطالعاتی، قابل‌قبول ارزیابی کردند که با توجه به برآورد تعداد افراد حاضر در ساحل (1246 نفر)، این طور استنباط می‌شود که تعداد گردشگران از آستانة ظرفیت برد اجتماعی آنان (2019 نفر) فراتر نرفته است. به علاوه، 78%  از پاسخ­دهندگان بیان کردند که تعداد افراد حاضر در ساحل، موجب کاهش لذت بازدید آنها نشده است. بنابراین می­توان نتیجه گرفت میزان ازدحام افراد در محدودة مورد مطالعه هنوز به مرحله­ای نرسیده است که موجب تنزل کیفیت تجربه بازدید گردشگران شود.

برآورد ظرفیت برد فیزیکی ـ اکولوژیکی محدودة مطالعاتی بر اساس دستورالعمل پیشنهادی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی[38] (IUCN) انجام شد. در این زمینه ظرفیت برد فیزیکی برابر با 7089 نفر در روز برآورد شد که با اعمال موارد محدودکننده (شرجی بودن هوا، تابش شدید آفتاب، بارندگی و تعطیلات موقت)، ظرفیت برد واقعی برابر با 3863 نفر ارزیابی شد. با توجه سطح رضایتمندی گردشگران از امکانات و زیرساخت­ها و ظرفیت مدیریتی موجود (66/48% )، ظرفیت برد موثر محدودة مورد مطالعه 1880 نفر تعیین گردید. می­توان نتیجه گرفت که با توجه به سطح امکانات و خدمات موجود و توانمندی­های مدیریتی کنونی، محدودة مورد مطالعه توانایی پاسخ­گویی به تقاضای 1880 نفر در روز را دارد که با توجه به تعداد گردشگران (1246 نفر)، در شرایط کنونی ظرفیت برد موثر قادر به سرویس­دهی به این تعداد بازدیدکننده می‌باشد.

به طور کلی نتایج حاصل از ظرفیت برد گردشگری در محدودة ساحلی بندر گز، نشان می­دهد که جامعه میزبان نگرش مثبتی به گردشگری ساحلی دارد و با توسعة آن موافق است. همچنین با توجه به تعداد گردشگران کنونی، ظرفیت برد اجتماعی آنها در شرایط پایدار قرار دارد و تا حداکثر آستانة آن فاصلة نسبتا زیادی وجود دارد. در این راستا سطح امکانات و خدمات و توانایی مدیریتی محدودة مورد مطالعه در شرایط فعلی توانایی پاسخگویی به تعداد گردشگران کنونی و فراتر از آن را نیز دارد. بنابراین ضروری است در راستای استفاده از پتانسیل­های موجود در جهت توسعه پایدار گردشگری، برنامه­ریزی­های لازم به منظور جذب گردشگران بیشتر به این منطقه در دستور کار مدیران و متولیان گردشگری قرار گیرد.

پیشنهادات:

در زمینة ظرفیت برد جامعة میزبان:

(1) انجام اقدامات لازم در راستای تسهیل شرایط به منظور تشویق فعالان اقتصادی جهت سرمایه­گذاری در امور گردشگری،

(2) پرداخت وام­های کم بهره و تسهیل شرایط اعطای مجوز جهت افزایش فرصت­های کسب و کار گردشگری،

(3) برگزاری مراسم و جشنواره­های محلی ویژه در زمان­های مختلف به منظور کاهش اثرات نوسانات فصلی گردشگری بر درآمد و مشاغل ذینفعان،

(4) اتخاذ سیاست­های لازم به منظور افزایش مشارکت فعالانة جامعة میزبان در فرآیند توسعة گردشگری،

(5) آگاه­سازی گردشگران و مجریان تورهای مسافرتی در خصوص ارزش­های مذهبی، باورها و اعتقادات جامعة میزبان،

(6) برگزاری دوره­های آموزشی جهت آماده نمودن افراد جامعة بومی برای اتخاذ مشاغل گردشگری،

(7) توسعة امکانات و خدمات شهری در مناطق بومی­نشین از محل درآمدهای غیرمستقیم گردشگری (مانند مالیات و عوارض)،

(8) تقویت فرهنگ پذیرش مسافر در بین افراد جامعة میزبان با آموزش­های صحیح و

(9) احیاء و تقویت فرهنگ جامعة میزبان و معرفی آن به گردشگران از طریق افراد بومی از طریق برپایی غرفه­های مردم‌شناسی، صنایع دستی و آشپزی غذاهای محلی جهت آشنایی بیشتر گردشگران با مردم محلی.

در زمینة ظرفیت برد فیزیکی ـ  اکولوژیکی:

رضایت­مندی پایین گردشگران از زیرساخت­ها و امکانات گردشگری در محدودة مورد مطالعه موجب کاهش قابل‌توجه ظرفیت برد مؤثر به نسبت 66/48%  ظرفیت برد واقعی شده است. در حال حاضر، زیرساخت­ها و امکانات و شرایط مدیریتی به نسبت تعداد گردشگران در وضعیت مطلوبی قرار دارد. در عین حال در راستای استفاده از پتانسیل­های موجود در جهت توسعة پایدار گردشگری، مدیران و متولیان گردشگری باید توجه خود را به   برنامه­هایی معطوف کنند که جذب گردشگران بیشتری به این منطقه را به همراه داشته باشد. در مرحلة اول لازم است برنامه­ریزی در جهت بهبود کمی و کیفی زیرساخت­ها و امکانات موجود مد نظر قرار­ گیرد و در مرحله دوم، باید برنامه­های تبلیغی  در دستور کار قرار گیرد. در این خصوص به ارائه راهکارهایی پرداخته شده است که مطابق با یافته­های تحقیق، بیشتر سطح نارضایتی را در نظر گردشگران در زمینة امکانات و خدمات موجود ایجاد کرده است. بنابراین پیشنهاد می‌شود:

(1) تمهیدات لازم جهت فراهم نمودن امکانات و خدمات درمانی و بهداشتی مطلوب در نظر گرفته شود،

(2) جهت حفظ پاکیزگی و نظافت مکان­های گردشگری در محدودة مورد مطالعه، اقدامات مناسب صورت پذیرد،

(3) امکانات و خدمات تفریحی و گردشگری جهت مفرح نمودن فضاهای گردشگری فراهم شود،

(4) اماکن اقامتی با امکانات و خدمات مطلوب متناسب با شرایط اقتصادی و اجتماعی بازدیدگنندگان ایجاد شود،

(5) دسترسی به آب شرب، شست‌وشو و دسترسی به برق به منظور استفادة گردشگران در خصوص امور شخصی (مانند شارژ تلفن همراه، دوربین و غیره آن) بهبود داده شود،

(6) جایگاه­های ویژه در ساحل جهت رؤیت ساحل و دریا ایجاد شود،

(7) سواحل در نقاط مختلف نورپردازی شود،

 

 

 

(8) اقداماتی در خصوص دفع صحیح فاضلاب و ضایعات حاصل از گردشگری و همچنین جمع­آوری و دفع صحیح زباله انجام پذیرد و

(9) امکانات و خدمات تفریحی متنوع در محیط و مکان گزینش فعالیت­های تفریحی از سوی گردشگران فراهم شود.


[1]. Martin and Uysal

[2]. Wight

 

 

[3]. Bhattacharya and Sankar

[4]. Battelle environmental evaluation system

[5]. Environmental impact assessment

[6]. Limits of acceptable change

[7]. Sankar

[8]. Component importance value

[9]. Parametric importance unit

[10]. Prescott-Allen

[11]. Image capture technology

[12]. Needham et al

[13]. Vaske & Donnelly

[14]. Shelby et al

[15]. Vaske et al

[16]. Donnelly et al

[17]. Shelby et al

[18]. International Union for Conservation of Nature

[19]. Physical Carrying Capacity

[20]. Real Carrying Capacity

[21]. Effective or Permissible Carrying Capacity

 

 

 

 

[22]. Prescott-Allen

[23]. Needham et al.

 

 

[24]. Cifuentes

[25]. Rotation Factor

[26]. Rotation Factor

[27]. Rotation Factor

[28]. Rotation Factor

[29]. Area

[30]. Rotation Factor

[31]. Cifuentes

[32]. Rotation Factor

[33]. Rotation Factor

[34]. Cifuentes

[35]. Effective or Permissible Carrying Capacity

[36]. Management Capacity

[37]. Real Carrying Capacity

[38]. International Union for Conservation of Nature

  1. پوروخشوری، سیده زهرا. (1380). راهکارهای بهینه توسعه زیست‌محیطی در گردشگری ساحلی. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، چاپ اول.
  2. دلاور، علی. (1375). روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی. تهران: انتشارات نشر.
  3. سلیمانی بشلی، محمد رضا. (1392). جامعه شناسی محیط زیست تحلیل وضعیت دریای خزر و سواحل آن در ابعاد مختلف. ساری: انتشارات دفتر تحقیقات کاربردی.

مرکز آمار ایران. (1390). سالنامة آماری کشور. تهران: مرکز آمار ایران، دفتر روابط عمومی

صنعت حمل و نقل دریایی
دوره 4، شماره 1
خرداد 1397
صفحه 83-96
  • تاریخ دریافت: 23 مرداد 1395
  • تاریخ پذیرش: 16 بهمن 1396