1-مقدمه

تجارت همواره یکی از راه­های رفع نیازهای انسان و دسترسی به منابع و محصولات کمیاب بوده است. تجارت مبتنی بر حمل‌ونقل کالا از مبدأ محصولات به محل مصرف است. انجام امور تجاری علت پیدایش تقاضا و بازار حمل‌ونقل کالا شده است. عرضه‌کنندگان بسیاری در حوزه‌های دریایی، هوایی، ریلی و جاده­ای وارد بازار حمل‌ونقل شدند. رقابت شدیدی بین عرضه­کنندگان برای جذب مشتری پدید آمده است. امروزه در هر صنعت و بازار رقابتی، مطالعات بازار و تحقیقات بازاریابی امری متعارف و لازم است. بنادر به عنوان حلقة مهم حمل ونقل دریایی و تجارت جهانی بدون شناخت بازار حمل‌ونقل جایگاه خود را از دست خواهند داد. با گذشت زمان و نو شدن تکنولوژی تولید کالا و لزوم حمل کالاهای متفاوت و جدید می‌تواند موجب تغییر انتظار صادرکنندگان از بندر در زمینة ارایه خدمات شود. تحقیق و شناخت بازار حمل‌ونقل به بنادر کمک می­کند تا نیاز مشتریان را بشناسد، بازار خود را بهتر تحلیل کند و اهداف و استراتژی‌های مناسبی را برای آیندة خود انتخاب کند. صادرات تأثیر مستقیم بر رفع بیکاری و افزایش سطح رفاه اجتماعی دارد و جذب کالاهای صادراتی به مسیر حمل دریایی که با صرفه­ترین نوع حمل‌ونقل است راه مناسبی برای رفع مشکلات اقتصادی و بالا بردن تولید ناخالص ملی کشورها است. در این تحقیق با انتخاب بندر نوشهر به عنوان نمونه تحقیق، به بررسی و تحلیل عوامل اثرگذار در ترغیب شرکت­ها به صادرات از بنادر پرداخته شده است.

1-1- بیان مسئله

حمل ونقل دریایی با صرفه‌ترین نوع حمل‌ونقل، هم در مصرف انرژی و هم در حمل احجام بالا می‌باشد. تجارت دریایی محور اصلی تجارت بین‌المللی و اقتصاد جهانی است؛ زیرا حدود 80% حجم تجارت و بیش از 70% ارزش تجارت جهان از طریق کشتی و دریا حمل ودر بنادر تخلیه و بارگیری می‌شود.[1] بنادر دروازه­های تجارت جهانی‌اند و از آنجا که تجارت جهانی به سمت یکپارچه‌شدن زنجیرة عرضه می‌رود و در نتیجه باعث ایجاد رقابت بسیار زیاد بین بنادر می‌شود، بنادر را وادار به جذب مشتریان مسیرهای حمل‌ونقلی و استفاده از تجهیزات خود برای کسب سهم بیشتری از ترافیک دریایی می­کند. بنادر مدام با ریسک از دست دادن مشتریان مهم روبرو هستند، نه به خاطر نقص زیرساخت­ها یا عملیات بندری بلکه به دلیل اینکه مشتریان شبکه­های خدماتی خود را بازچینی می‌کنند یا وارد همکاری

 جدیدی با سایر حمل‌کنندگان می­شوند (Notteboom, 2007).

با پیشرفت تکنولولوژی و تغییر در نیاز مشتریان یعنی صادرکنندگان[2]، فورواردرها[3] و کشتیرانی­ها[4]، توسعه مستمر بنادر یکی از ضرورت‌های بندرداری شده است. بنادر باید این نیازها را بشناسند و در رفع آنها اقدام کنند. استفاده از این پل ارتباطی مفید برای به دست آوردن سود بیشتر در بازارهای خارجی می‌تواند بهترین گزینه حمل‌ونقل در صادرات باشد. اقتصاد مبتنی بر صادرات، تورم کمتر و ثبات بیشتری را به همراه دارد. هرقدر شرکتی کالا به بازارهای برون‌مرزی صادرکند، هزینه تولید کمتر می‌شود و به نوبة خود به تخصیص منابع مالی و انسانی بیشتری نیاز پیدا می‌کند تا کار تحقیق و توسعه را انجام دهند (برنچ، 1380).

بندر نوشهر، بندری چند منظوره و با داشتن فاصلة 3 کیلومتر تا فرودگاه، قدیمی‌ترین بندر استان مازندران و نزدیک ترین بندر ایران به پایتخت می‌باشد و پل ارتباطی تجارت دریایی به کشورهای حوزه دریای مازندران و همچنین کشورهای اروپایی است. با این حال، این بندر با انجام 15,270 تن صادرات در سال 94 کمترین میزان صادرات را در بین اکثر بنادر شمالی داشته است. حال آنکه آمار صادرات از سایر بنادر سواحل دریای مازندران در همان سال به ترتیب در بنادر آستارا 26,631، بندر انزلی 98,073 و بندر امیرآباد 843,099 تن بوده است. نمودار (1) میزان صادرات از بنادر شمالی ایران را طی سال­های 90 تا پایان 94 نشان می­دهد.

نمودار (1): میزان صادرات بنادر طی سال­های 90 تا پایان 94

منبع: سازمان بنادر و دریانوردی، سالنامه آمار عملیات

بندر نوشهر با مشکلاتی برای رشد در آینده مواجه است، زیرا (1) بندر پسکرانه خوبی ندارد، (2) فضای کافی برای گسترش و توسعه ندارد.

طبق پژوهش گروسو و مونتیرو (Grosso and Monteiro, 2011) پتانسیل رشد و توان عملیاتی بنادر مستقیماً به بهبود زیرساخت‌های بندر برای عملیات لجستیکی، دسترسی به محیط بندری، روند اداری و اثربخشی بندر ارتباط دارد. با در نظر گرفتن وضعیت حاضر بندر نوشهر شناخت بیشتر نیاز صادرکنندگان و تشویق آنها به استفاده از مزیت­های این نقطه کلیدی می­تواند موجب رونق بیشتر این بندر شود.

1-2- ضرورت انجام تحقیق

شرکت­های صادراتی به دو گروه صادرکنندگان مستقل و فورواردرها که مسئولیت حمل را بر عهده دارند، تقسیم می­شوند. فورواردرها در سراسر دنیا سهم بالایی را در امر تجارت دارند و تحقیقات مستقل زیادی در مورد آنها انجام می‌شود. ترغیب شرکت­ها به صادرات از یک بندر علاوه بر رونق بندر به این دلیل اهمیت دارد که صادرات راه مناسبی برای رفع مشکلات اقتصـادی می‌بـاشد. بنـابراین تـوسعه صـادرات و همچنین تـوسعه بـخش حمل‌ونقل دریایی اثر مثبتی بر رشد اقتصادی کشورها دارد. صادرات و تجارت دریایی همواره در کشورهای توسعه‌یافته اهمیت داشته است و برای رفع بیکاری و افزایش سطح رفاه اجتماعی قابل مورد توجه قرار گرفته است. به‌طوری که طبق گزارش Vasey در سال 2012، بیش از 13 میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا در بنادر مشغول به کار می‌باشند و در ازای هر یک میلیارد دلار صادرات از طریق دریا، 15000 شغل ایجاد می‌شود. بنادر در وهله اول نقطه اتصال حمل‌ونقل دریایی و زمینی‌اند، و در مرحله دوم برای شهری که در آن قرار دارند، موتور رشد اقتصادی محسوب می‌شوند. بر اساس نتایج تحقیق Bajrektarevic در سال 2015، دریای مازندران به عنوان منطقه‌ای کلیدی با تمرکزی روشن در عرضه انرژی با هدف نهایی متنوع‌سازی زنجیره عرضه برای منافع اروپا اهمیت خاصی دارد. همچنیـن بر اسـاس مطالعـات اسکاپ[5] در سال 2001، کریـدور شمال ـ جنوب از دریای مازندران کوتاه‌ترین مسیر از شمال اروپا به خلیج فارس است.

هر صنعتی برای دوام و سوددهی بلندمدت خود می‌کوشد به مشتریان خود نزدیک شود، یعنی نیاز مشتریان را بشناسد و در جهت رفع آنها اقدام کند. بنادر نیز از این قاعده مستثنی نیستند، با پراکندگی نابرابر منابع طبیعی و صنایع در مکان­های جغرافیایی مختلف جهان و تقاضا برای یک کالای خاص در نقاط مختلف دیگر و با در نظر گرفتن تغییرات الگوی تجارت لازم است بنادر متناسب با اقتضائات زمان و توانمند برای خدمات‌رسانی به تقاضای بازار حمل‌ونقل نوسازی شوند. بنادر در گذشته طوری طراحی می‌شدند تا بتوانند هر نوع کالا و کشتی‌ای را جذب کنند، اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و ایجاد تغییر در محصولات و جهانی شدن تجارت، تغییرات چشمگیری در نحوه حمل و جابجایی کالا پدید آمده است. امروزه با کانتینری شدن کالاها و برقراری مسیرهای خاص در حمل‌ونقل دریایی، بنادر پیشرفته جهان به سوی تخصصی‌شدن سوق یافته‌اند. از این رو، بنادر که از سرمایه­های ارزشمند کشورها محسوب می­شوند و هزینه مالی هنگفتی برای ساخت و تأسیس آنها مصرف شده است، در صورت عدم‌پیگیری نیاز مشتریان حمل‌ونقلی به راحتی بازار خود را از دست خواهند داد. مطالعات بازاریابی به تصمیم­گیران بنادر کمک می‌کند تا علاوه بر استفاده بهینه از تجهیزات و منابع و حفظ مشتریان فعلی، بازار خود را نیز گسترش دهند. در این تحقیق سعی شده است عوامل مؤثر در ترغیب شرکت‌ها به صادرات از بندر نوشهر شناسایی، و به عنوان الگو در اختیار مدیران بنادر قرار داده شود تا از آنها در اولویت‌بندی و تخصیص منابع به بخش­های مختلف استفاده شود.

1-3- هدف تحقیق

هدف این تحقیق شناسایی و اولویت‌بندی عوامل اثرگذار در ترغیب شرکت‌ها به صادرات از بنادر با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی می‌باشد. بندر نوشهر از میان شرکت‌های صادراتی شمال کشور به عنوان نمونه مورد مطالعه قرار گرفته است.

1-4- مروری بر پیشینة تحقیق

تحقیقات بسیاری درباره عوامل اثرگذار در انتخاب بنادر از دید صادرکنندگان، فورواردرها و شرکت­های کشتیرانی انجام شده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود.

یوگبوما و همکاران در سال 2006 در مطالعه‌ای که در زمینة معیارهای مهم از دید صادرکنندگان از طریق بندر با استفاده از روش روش تحلیل سلسله مراتبی انجام دادند هفت عامل را شامل کارایی بندر، تجهیزات کافی، میزان مراجعه کشتی­ها به بندر، پاسخ سریع به نیاز مشتریان، مکان بندر، هزینه­های بندری و شهرت بندر در صدمه زدن به کالاها شناسایی کردند (Ugboma and et al., 2006).

لانگن پژوهشی در زمینة تصمیم‌گیری برای انتخاب یک بندر صادراتـی و وارداتـی در اتـریش با در نظـر گرفتن پسکرانه انجام داد (De Langen, 2007). وی با مطالعه در مورد دو گروه صادرکنندگان و فورواردرها به این نتیجه رسید که هر دو گروه تقریباً عقاید مشترکی برای انتخاب بندر دارند اما حساسیت صادرکنندگان بر هزینة بندری کمتر متمرکز بود، زیرا هزینه حمل‌ونقل درصد کمی از هزینه تولید را تشکیل می‌دهد.

همچنین مهم‌ترین عوامل برای صادرکنندگان، کیفیت خدمات اپراتورهای بندری و کیفیت تجهیزات بود اما برای فورواردرها کیفیت خدمات کشتیرانی‌ها مهم‌ترین عامل بود.

سیاره و رضائی در سال 2014 به منظور شناسایی مهم‌ترین عوامل انتخاب بندر توسط کشتیرانی­ها با استفاده از روش رجحان ترتیبی به این نتیجه رسیدند که زمان، کارآمد بودن و هزینه­های بندر اساسی­ترین معیار برای کشتیرانی‌ها در انتخاب بندر می‌باشد. همچنین با استفاده از نتایج به‌دست آمده و بکارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی، بنادر کانتینری خلیج­فارس را اولویت­بندی کردند. در این تحقیق، جبل­علی با داشتن وزن 43% و بندر شهید رجایی با 19% به ترتیب اولویت اول و دوم را کسب کردند. محققان بر این باورند که نظرسنجی از دیگر شرکت­ها می‌تواند نتایج متفاوتی داشته باشد (سیاره و رضائی، 2014).

ذبیحی و دیگران در تحقیقی که در مورد انتخاب بهترین و مناسب‌ترین بندر برای هاب شدن در جنوب ایران انجام دادند، نخست عوامل مهم ترانشیپ را شناسایی، و در 6 گروه مکان بندر، شرایط فیزیکی بندر، اقتصاد پسکرانه، کارایی بندر، هزینه و سایر عوامل دسته‌بندی کردند. سپس با استفاده از نظر کارشناسان حمل‌و‌نقل دریایی ایران و بکارگیری روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی، وجود منطقه آزاد تجاری در نزدیکی بندر، نزدیک بودن به حوزه صادرات/واردات، تجهیزات بندر و هزینه­های بندر به ترتیب به عنوان مهم‌ترین عوامل شناسایی شدند و همچنین بندرعباس، عسلویه، امام خمینی، چابهار و بوشهر به ترتیب به عنوان بهترین بندر شناسایی تعیین شدند. نویسندگان در راستای جذب شرکت‌های کشتیرانی پیشنهادهایی مانند پایین آوردن هزینه تخلیه و بارگیری، بالا بردن میزان استفاده از داده­های الکترونیکی (EDI) و توسعه تجهیزات و خدمات را به مدیران بندر ارائه دادند (ذبیحی و دیگران، 2016).

با مرور پیشینه تحقیق به نظر می­رسد مطالعه و پژوهش خاصی در زمینه اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر ترغیب شرکت‌ها به صادرات با تکیه بر نظر صادرکنندگان و فورواردرها در بنادر ایران صورت نپذیرفته است.

2- روش تحقیق

در این تحقیق برای غربال‌سازی عوامل مؤثر، از روش دلفی و برای اولویت‌بندی عوامل مؤثر، از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است.

2-1- روش دلفی

تکنیک دلفی نخست متکی بر حدس، قضاوت و الهام افراد بود، اما به تدریج شکل علمی پیدا کرد. نخستین بار در دهه 50 میلادی توسط دالکی[6] و هلمر[7] در شرکت رند[8] طراحی شد و مورد استفاده و پذیرش طیف گسترده­ای از محققان برای گردآوری نظر کارشناسان درباره دانش کاربردی در حوزه­ای خاص قرار گرفت (Hsu and Sandford, 2007).

روش دلفی برای دستیابی به قضاوت خبرگان استفاده می­شود. هدف از استفاده روش دلفی رسیدن به مطمئن‌ترین توافق گروهی بین خبرگانی است که از آنها مصاحبه به عمل آمده یا پرسشنامه داده شده است. مصاحبه­ها و توزیع پرسشنامه­ها به تکرار انجام می­گیرد تا با جمع آوری بازخورد­ها، توافق گروهی از نظرات خبرگان به‌دست آید. روش دلفی ابزار توانمند و بسیار مناسب برای استخراج نظرات اجرایی در فضایی نسبتا نظری مثل مدل­های چند متغیرهمی‌باشد (عبدی و همکاران، 1390).

2-2- روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از روش­های جبرانی MADM است که با تکیه به شاخص‌هایی که تصمیم‌گیرنده تعیین می‌کند برای تصمیم­گیری و انتخاب یک گزینه از میان گزینه­های متعدد تصمیم‌گیری بکار می­رود. البته. این روش در سال 1980 به همت توماس ساعتی^[9] ابداع و ارایه شد. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بازتاب رفتار طبیعی و تفکر انسانی است. این تکنیک، مسائل پیچیده را بر اساس آثار متقابل­شان بررسی و آنها را به شکلی ساده تبدیل می­کند و به حل آنها می­پردازد (مهرگان، 1393).

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نظریه­ای عمومی درمورد اندازه­گیری است. از این روش برای استخراج مقیاس­های نسبی از مقایسه­های زوجی گسسته و پیوسته در ساختارهای سلسله مراتبی چند سطحی استفاده می‌شود (Saaty and Vargas, 2012).

2-3- جامعه و نمونة آماری

جامعه آماری شامل صادرکنندگان و فورواردرها (شرکت­های حمل و نقلی) است که در روش دلفی از 11 نفر می‌باشد. برای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی از فرمول کوکران با حجم جامعه آماری نامشخص و نمونه آماری 24 نفر استفاده شد. با توجه به حجم بالای جامعة آماری از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شد. در نمونه­گیری تصادفی ساده هر یک از عناصر جامعة مورد نظر برای انتخاب شدن شانس مساوی دارند. در این روش افراد و اشیای مورد نیاز از فهرست جامعة آماری که به همین منظور تهیه و کدگذاری شده است به صورت تصادفی انتخاب می­شوند. در این شیوه هر یک از اعضا از احتمال برابر برای انتخاب شدن برخوردارند. مزیت بزرگ این نوع نمونه­گیری قابلیت تعمیم زیاد یافته­­های تحقیق است (یعقوبی و همکاران، 1391). برای بررسی پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای کرونباخ و نرم‌افزار SPSS استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ 94/0 به‌دست آمد که نشان‌دهندة پایایی در سطح عالی است.

3- تجزیه­وتحلیل داده­ها و بیان نتایج تحقیق

3-1- مرحله اول: روش دلفی

در این مرحله، نخست با استفاده از روش دلفی سنتی، عوامل شناسایی‌شده از مرور پیشینه تحقیق تعدیل شد، سپس پرسشنامه‌هایی از نوع سوال باز در اختیار صادرکنندگان و فورواردرها قرار گرفت. عوامل فراوانی بالاتر داشتند به عنوان مهم‌ترین عوامل شناسایی شد که در جدول (1) نشان داده شده است. در این مرحله برای همة عوامل، اهمیت یکسانی در نظر گرفته شد.

جدول (1): عوامل غربال‌شده

3-2- مرحله دوم: فرایند اجرای تحلیل سلسله مراتبی

تحلیل سلسله مراتبی در چهار گام به شرح زیر انجام شد:

گام اول: مدل­سازی

در این تحقیق مدل سه سطحی درختچة روش تحلیل سلسله مراتبی انتخاب شد که سطح اول مربوط به هدف، سطح دوم شاخص­ها و سطح سوم شامل عوامل یا گزینه­های تصمیم است، و در انتها هم شاخص­ها و هم عوامل اولویت‌بندی شدند. شاخص­ها طبق عوامل و میزان توجه صادرکنندگان به هر بخش انتخاب شدند. هر کدام از شاخص­ها به‌طور مستقیم با تک‌تک عوامل مرتبط می‌باشند.

شاخص­های تحقیق شامل مدیریت بندر، سرعت روند صادرات و میزان خدمات بندر می‌باشد. در نهایت جهت اولویت‌بندی عوامل اثرگذار در ترغیب شرکت­ها به صادرات از بنادر، سه شاخص و هشت عامل شناسایی شدند که در نمودار (2) نشان داده شده است.

گام دوم: جمع‌آوری داده­ها و تشکیل ماتریس­های مقایسات زوجی

در این گام گزینه‌های مختلف، هربار نسبت به یک شاخص توسط تصمیم‌گیرنده، دو به دو مقایسه و نتیجة مقایسه به صورت جداولی که آنها را ماتریس­های مقایسات زوجی می­نامند، ارائه می‌شود. این کار برای مقایسة دو به دوی شاخص­ها نیز انجام می­شود. در این تحقیق اولویت­بندی به­طور جداگانه از نظر دو گروه صادرکننده و فورواردر صورت گرفته است.

گام سوم: محاسبه وزن­های نسبی و ناسازگاری در قضاوت

برای هرکدام از ماتریس­های مقایسات زوجی به­دست آمده از گام قبل، وزن گزینه­ها بر مبنای هر شاخص و همچنین وزن شاخص­ها نسبت به هم

محاسبه می­شوند. برای محاسبة بردارهای وزنی و نیز بررسی شاخص سازگاری از نرم­افزار آنلاین AHP Web استفاده شد (جداول (3) تا (10)).

تقریباً تمامی محاسبات روش تحلیل سلسله مراتبی بر اساس قضاوت اولیه تصمیم‌گیرنده صورت می‌پذیرد که در قالب ماتریس مقایسات زوجی ظاهر می‌شود، و هرگونه خطا و ناسازگاری در مقایسه و تعیین اهمیت بین گزینه‌ها و شاخص‌ها نتیجة نهایی محاسبات را مخدوش می‌کند. نرخ ناسازگاری (CR)^[10] وسیله­ای است که ناسازگاری قضاوت را مشخص می­کند و نشان می­دهد که تا چه حد می­توان به اولویت­های حاصل از مقایسات اعتماد کرد. اگر نرخ ناسازگاری کمتر از 10/0 باشد سازگاری مقایسات پذیرفتنی است، در غیر این صورت مقایسه­ها باید دوباره انجام شود (مهرگان، 1393).

برای محاسبة نرخ ناسازگاری این مراحل طی می‌شود:

(1) بردار مجموع وزنی را محاسبه می‌کنیم، سپس ماتریس مقایسات زوجی را در بردار ستونی وزن‌های نسبی ضرب می‌کنیم. بردار جدیدی که از این طریق به‌دست می‌آید، بردار مجموع وزنی (WSW)^[11] نام دارد،

(2) عناصر بردار مجموع وزنی را بر بردار اولویت نسبی تقسیم می‌کنیم. بردار حاصل بردار سازگاری (CV)^[12] نامیده می­شود،

(3) حداکثر ارزش ویژة ماتریس (l_max) را به‌دست می‌آوریم که برابر با میانگین عناصر بردار سازگاری است،

(4) در این مرحله شاخص سازگاری (CI)^[13] را با استفاده از رابطة (1) محاسبه می‌کنیم.

                                                                                      (1)            

n تعداد گزینه‌های موجود در مسئله را نشان می‌دهد و

(5) دست‌آخر نرخ ناسازگاری را محاسبه می‌کنیم. برای به‌دست آوردن آن شاخص سازگاری را بر شاخص تصادفی (RI)^[14] تقسیم می‌کنیم (رابطه (2)).

                                                                                                        (2)             

نرخ ناسازگاری 1/0 یا کمتر نشان‌گر سازگاری در مقایسات می‌باشد. شاخص تصادفی از جدول (2) استخراج می­شود.

در صورتی که ارزش CR کمتر یا مساوی 1/0 باشد، سازگاری مقایسات پذیرفته است. در غیر این صورت باید در اولویت­بندی­ها تجدید نظر صورت گیرد.

جدول (2): مقادیر شاخص های تصادفی

جدول (3): وزن نسبی عوامل از دید صادرکنندگان

بر اساس شاخص مدیریت بندر

جدول (4): وزن نسبی عوامل از دید صادرکنندگان

بر اساس شاخص سرعت روند صادرات

جدول (5): وزن نسبی عوامل از دید صادرکنندگان

بر اساس شاخص میزان خدمات بندر

جدول (6): وزن نسبی شاخص­ها از دید صادرکنندگان

گام چهارم: محاسبه وزن­های نهایی

در این گام وزن­های نسبی محاسبه‌شده با در نظر گرفتن وزن شـاخص­ها در هم ادغـام می­شـوند و وزن­هـای نهـایی گزینه­ها محاسبه و

 اولویت­بندی مشخص می­شود.

در نتیجه اولویت­بندی نهایی عوامل مؤثر از دیدگاه صادرکنندگان به این شرح حاصل شد: (1) تشریفات گمرکی، (2) ارایه اطلاعات الکترونیکی (خدمات اینترنتی)، (3) سطح تکنولوژی بکاررفته در بندر، (4) موجود بودن کانتینر خالی و سالم در بندر، (5) سرعت بارگیری کالا، (6) محوطه و ظرفیت انبارها (7) میزان مراجعه کشتی­ها به بندر و (8) خصوصی­سازی بخش­های مختلف بندر.

جدول (7): وزن نسبی عوامل از دید فورواردرها

بر اساس شاخص مدیریت بندر

جدول (8): وزن نسبی عوامل از دید فورواردرها براساس شاخص سرعت روند صادرات

جدول (9): وزن نسبی عوامل از دید فورواردرها

بر اساس شاخص میزان خدمات بندر

جدول (10): وزن نسبی شاخص­ها از دید فورواردرها

اولویت­بندی عوامل مؤثر از دید فورواردرها به این شرح به دست آمد: (1) تشریفات گمرکی، (2) میزان مراجعه کشتی­ها به بندر، (3) موجود بودن کانتینر خالی و سالم، (4) سطح تکنولوژی بکاررفته در بندر، (5) سرعت بارگیری کالا، (6) خصوصی­سازی بخش‌های مختلف بندر، (7) ارایه اطلاعات الکترونیکی (خدمات اینترنتی) و (8) محوطه و ظرفیت انبار.

4- نتیجه‌گیری

در این تحقیق کمبودهای بندر و دشواری­های پیش روی صادرات و اولویت‌‌بندی عوامل مؤثر نشان داده شده است. با تفکیک نظر صادرکنندگان و فورواردرها میزان مؤثر بودن هر عامل در ترغیب آنها به صادرات شناسـایی شد. بـا نگاهی کلی به طـریقه اولـویت‌بندی دو گـروه،

شباهت­ها و تفاوت­هایی مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، هر دو گروه نسبت به تشریفات گمرکی، سطح تکنولوژی بکار رفته در بندر، موجود بودن کانتینر خالی و سالم در بندر و سرعت بارگیری حساسیت مشابهی دارند. به علاوه صادرکنندگان تأکید بیشتری بر ارائه اطلاعات الکترونیکی (خدمات اینترنتی) دارند اما فورواردرها میزان مراجعه کشتی­ها به بندر را مهم‌تر می‌دانند.

در این تحقیق، طبق نظر هر دو گروه صادرکننده و فورواردر، تشریفات گمرکی مهم‌ترین عامل در جذابیت بندر شناخته شد. پیچیدگی‌های گمرکی همیشه مورد توجه بوده و این بخش را همواره به عنوان یکی از دشوارترین مراحل در صادرات تبدیل کرده است. افزایش رقابت اقتصادی در جهان و تلاش برای صادرات بیشتر و به اجرا در آمدن تجارت آزاد و عضویت اغلب کشورهای جهان در سازمان تجارت جهانی^[15] و همچنین یکسان شدن نیازهای جوامع، ایجاد تغییر در سیستم گمرکی را ضروری کرده است. صادرات می‌تواند با تکیه بر مزیت­های رقابتی و رفع موانع تجاری افزایش یابد و در نتیجه نیاز به حمل و نقل و استفاده از دروازه‌های بزرگ تجاری به‌ویژه بنادر میسر شود.

در پایان در راستای رفع موانع و افزایش توان خدمات‌دهی بندر نوشهر که می‌تواند به بهبود شرایط جذب بیشتر کالاهای صادراتی کمک کند، این موارد پیشنهاد می‌شود: (1) توجه به راه­کار اصلاحات در بنادر^[16]، (2) تسهیل فرایند ترخیص کالا از گمرک. (کاستن تعرفه و بوروکراسی، یکپارچه‌سازی بندر و گمرک و...)، (3) استفاده از تجهیزات مدرن و هوشمند، (4) فعال‌سازی بیشتر بخش کانتینری (اختصاص حیاط کانتینری، گردآوری کانتینرهای خالی و سالم بیشتر به ویژه یخچالی)، (5) استفاده از سیستم‌های مکانیزه و رفع نقاط ضعف گلوگاهی جهت سرعت بخشیدن به جریان کالا، (6) فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز صادرکنندگان در سایت بندر (الگوبرداری از بنادر چندمنظوره پر رونق جهان)، (7) جذب کشتی بیشتر به بندر، (9) تدوین برنامه بازاریابی و لازم­الاجرا کردن آن، (10) تدوین استراتژی و اجرا کردن آن، (11) افزایش بهره­وری جرثقیل­ها و سایر تجهیزات و (12) دخالت دادن بیشتر بخش خصوصی.

پیشنهاد می­شود تحقیق حاضر در مورد سایر بنادر با روش­های دیگری مانند: تحلیل عاملی، مدل انتخابی گسسته، تاپسیس و رگرسیون چندگانه انجام شود. بررسی عوامل اثرگذار برای جذب بیشتر کشتیرانی­ها به بندر نوشهر می­تواند نقاط ضعف بندر از دید کشتیرانی­ها را نشان دهد.