1- مقدمه

مدیریت ریسک یک چالش مهم و اساسی برای بسیاری از شرکت‌ها می‌باشد. شرکت‌های بزرگ‌تر، اغلب با کاهش منابع ضروری از قبیل نیروی انسانی، اطلاعات و حتی دانش لازم جهت اجرای استانداردهای لازم برای مدیریت ریسک مواجه‌اند. در نتیجه بسیاری از شرکت‌ها تحلیل‌های مهمی از ریسک و یا حتی تعریف درستی ار ریسک برای سازمان خود ندارند و همچنین کمبود منابع در مورد روش‌های مدیریت ریسک در شرکت‌ها نیز مزید علت شده است. اگرچه تأثیرات اجتماعی و اقتصادی نیز مهم می‌باشند و ابعاد آنها در سازمان‌های بزرگ‌تر متفاوت است، پژوهش‌های متعددی در این زمبینه نیز صورت گرفته است (هنسل، 2008).

ریسک و فعالیت‌های اقتصادی دو مقوله جدای از هم نیستند. اجرا و پیاده‌سازی هر کسب و کاری با ریسک‌هایی همراه است. این امر به این منجر می‌شود که شرکت‌های کوچک و متوسط همانند شرکت‌های بزرگ با ریسک‌ها و خطرات احتمالی مواجه می‌گردند. در محیط کسب و کار واقعی و همچنین بازارهای رقابتی، سازمان‌ها نیازمند مدیریت ریسک هستند تا بتوانند از ادامه کسب و کار خود با افزایش ارزش و بدون کاهش در تراکنش‌های مالی اطمینان یابند (هرمان، 1996).

با تمرکز بر بندر امیرآباد در استان مازندران واقع در شهرستان بهشهر وشناسایی و رتبه‌بندی عوامل ایجادکننده ریسک‌های اقتصادی آنها در حوزة سرمایه‌گذاری بخش خصوصی این پژوهش به دنبال رتبه‌بندی در زمینة ریسک‌های اقتصادی می‌باشد که در همین راستا به دنبال پاسخگویی به این سوال که ریسک‌های اقتصادی در منطقة ویژة اقتصادی بندر امیرآباد و در حوزة مورد اشاره کدامند؟ با توجه به اینکه بنادر نقش کلیدی در ایجاد کارآفرینی و قدرت رقابت در این زمینه را دارند، انتظار می‌رود جایگاه عمده‌تری در این مبحث به خود اختصاص دهند و تسهیلات و زمینة لازم جهت ورود و رشد کارآفرینان درعرصة بنادر به‌منظورحضور در رقابت‌های اقتصادی فراهم آورند. درنتیجه دستیابی به آرمان‌های توسعة پایدار کشور که جایگاه شایسته‌ای در اقتصاد جهانی کشور فراهم می‌کند تنها از طریق اجرای مدیریت ریسک امکان‌پذیر خواهدبود. ریسک همیشه یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران در شرکت‌های کوچک و متوسط بوده و در این میان سرمایه‌گذارانی موفق تلقی می‌شوند که بتوانند سطح قابل‌قبولی از ریسک را پذیرا باشند. به‌طور کلی ریسک را می‌توان به دو طبقه یعنی ریسک مالی و ریسک غیرمالی تقسیم نمود (الکپک، نیکلاس، 1999). ریسک‌هایی نظیر ریسک نرخ ارز، ریسک نرخ سود، ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی از جمله ریسک‌های مالی تلقی گردیده و در مقابل ریسک سیاسی، ریسک صنعت، ریسک مدیریت و ریسک قوانین و مقررات از مجموعه ریسک‌های غیرمالی محسوب می‌شود (ویکری، 2006)

1-1- پیشینة پژوهش

صبحیه و شیخ (1392) در پژوهشی تحت عنوان بررسی و کاربرد تکنیک‌های شناسایی ریسک پروژه با ایجاد نگرش علمی به مدیریت ریسک، معرفی علمی و جامع فرآیند و تکنیک‌های مدیریت ریسک توانستند زمینه‌سازی تدوین و کاربرد نظام‌مند مدیریت ریسک پروژه در کشور و نیز استقرار آن در شرکت‌ها را مطرح نمایند. یکی از مراحل فرآیند مدیریت ریسک در پروژه‌ها، شناسایی ریسک‌های مؤثر بر پروژه می‌باشد. هدف از این مطالعه بررسی تکنیک‌های شناسایی ریسک در پروژه‌ها می‌باشد. پژوهش حاضر با معرفی اجمالی مدیریت ریسک پروژه به بحث در مورد مراحل، نیازمندی‌ها، ویژگی‌ها و میزان قابلیت اطمینان هر یک از تکنیک‌های شناسایی ریسک می‌پردازد. با شناخت مراحل، مشخصات و نیازمندی‌های هر یک از تکنیک‌ها و مقایسة آن با شرایط، ویژگی‌ها و ماهیت پروژه می‌توان تکنیک مناسب جهت شناسایی ریسک‌های پروژه را انتخاب و به‌کار گرفت. ازاین‌رو، نتایج حاصل از مرحله شناسایی ریسک در فرآیند مدیریت ریسک قابل‌اعتمادتر و مناسب‌تر جهت مرحله بعدی از فرآیند مدیریت ریسک یعنی فاز ارزیابی و تجزیه و تحلیل ریسک‌ها می‌باشد.

 همایون فقیه، مجید خلقی، صلاح کوچک‌زاده (1387) در پژوهشی تحت عنوان ارزیابی و مقایسة تعدادی از روش‌های تحلیل کمّی ریسک در برآورد خسارات بیمه‌ای، چهار روش طراحی اقتصادی مبتنی بر تحلیل ریسک شامل انجمن ‌تحقیقات ‌ملی ‌آمریکا، مهندسین عمران آمریکا، منحنی واحد و تقسیم‌بندی ریسک چندمنظوره بررسی شد.  

ابوالحسن یعقوبی (1392) در پژوهشی تحت عنوان نقش بیمه و مدیریت ریسک در اقتصاد کشاورزی، هدف پژوهش خود را حرکت به سمت مبارزه بیولوژیک و استفاده از کودهای زیستی و تولید محصولات ارگانیک اعلام کرد. کشاورزی به دلیل استفاده از نهاده‌های طبیعی همچون زمین و آب و وابستگی به شرایط اقلیمی و نیز سهیم بودن در تولید ناخالص داخلی، تأمین اشتغال برای درصد بالایی از نیروی کار، تامین مواد اولیه برای بخش صنعت و خدمات و از همه مهم‌تر تأمین امنیت غذایی کشور در این میان جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. این موضوع وظیفه خطیری را متوجه سیاستگذاران سرمایه‌گذاری در این بخش می‌نماید و به گونه‌ای که باید منابع محدود بودجة عمومی و سرمایه‌های خصوصی را به بهترین نحو به سوی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی هدایت کنند و این محقق نمی‌شود مگر با کاهش ریسک و مدیریت آن، که یکی  از ابزارهای مدیریت ریسک بیمه فعالیت کشاورزی است.

مهدی سورانی و ابوالفضل جمعگی (1383) در پژوهشی تحت عنوان بررسی تحلیلی تکنیک FMEA و معایب آن به این نتیجه رسیدند که تکنیک FMEA یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های آنـالیز مـدل‌های خرابـی و اثـرات آنهـا مـی‌باشـد. ایـن تکنیک دارای مزایای بی‌شماری است که شـاید مهم‌تـرین آنهـا ارائـه روشـی سیـستماتیک و پویـا بـرای تعیـین و اولویت‌بندی مدهای خرابی براساس یک فاکتور کمی است. این تکنیک علی‌رغم تمام مزایایی کـه دارد در عمـل دارای معایبی است که دراین پژوهش به بررسی و تحلیل این معایب پرداخته شده و پیشنهادهایی در جهـت بهبـود آن ارائه گردیده است.

در مقاله ای دیگر با عنوان «ریاضیات در مدیریت ریسک مالی» با مروری بر مدل های ریاضی و روش‌های مورد استفاده در مدیریت ریسک مالی، بر ریسک اعتباری متمرکز می‌کند. در ابتدای مقاله با معرفی مختصر توضیح می‌دهد که مسائل ریاضی در مدیریت ریسک ناشی از مجموعه‌ای از وام‌ها است. در ادامه مروری رسمی از مدل‌های مدیریت ریسک اعتباری و روش‌های بدیهی برای اندازه‌گیری ریسک یک بخش در مدل‌های ریسک اعتباری پویا استفاده می‌شود که در قیمت‌های پایین و مشتقات اعتباری بسیار مورد توجه است. همچنین از تکنیک های ریاضی در نظریه احتمال، آمار، تجزیه و تحلیل محدب و نظریة فرایند تصادفی استفاده می‌شود (ارنست و همکاران، 2007)

روش های متعددی جهت تحلیل ریسک اقتصادی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به تحلیل حساسیت، تحلیل سناریو، درخت تصمیم‌گیری، روش مجذور مربعات و روش شبیه‌سازی مونت کارلو اشاره کرد. تحلیل حساسیت جهت برآورد اثرات احتمالی پارامترهای یک پروژه به‌کار رفته و طیف تغییرات متغیرها، با توجه به مقادیر حدی شاخص‌های ارزیابی پروژه محاسبه می‌شود. از مهم‌ترین مزایای این روش شناسایی تاثیرگذارترین عوامل بر اقتصاد پروژه است و شناخت این پارامترها به مدیریت این امکان را می‌دهد که شرایط بدبینانه و خوشبینانه را از قبل پیش بینی کند (اسمیت و سالویچ، 1995 و 1982)

1-2- اهداف تحقیق

 هدف اصلی:

     شناسایی و رتبه‌بندی عوامل ایجادکننده ریسک‌های اقتصادی بر اساس مدل AHP در حوزة سرمایه‌گذاری بخش خصوصی.

 اهداف فرعی:

(1) شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های هزینه‌های تامین مالی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد

(2) شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های تورم سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد

(3) شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های تغییرات نرخ ارز سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد

(4) شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های اقتصادی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد

(5) شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های نقدینگی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد

سوالات تحقیق:

1- وزن ریسک‌های مربوط به عوامل اقتصادی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد به چه میزان می‌باشد؟

2- وزن ریسک‌های مربوط به عوامل نرخ ارز سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد به چه میزان می‌باشد؟

3- وزن ریسک‌های مربوط به عوامل نقدینگی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد به چه میزان می‌باشد؟

4- وزن ریسک‌های مربوط به عوامل تورم سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد به چه میزان می‌باشد؟

5- وزن ریسک‌های مربوط به هزینة مالی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندر امیرآباد به چه میزان می‌باشد؟

2- روش تحقیق

جامعة آماری در  این تحقیق جمعا 110 نفر از کارشناسان  و مدیران رسمی، قراردادی و پیمانی که مشرف به مسایل مالی بودند و همچنین مدیران و مسئولین مالی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی شاغل در بندر امیرآباد می‌باشند که دارای مدارک کارشناسی ارشد، کارشناسی و فوق دیپلم می‌باشند.

روش نمونه‌گیری در پژوهش حاضر به‌صورت تصادفی ـ طبقه‌ای است و تعداد نمونه براساس جدول نمونه‌گیری آماری کرجسی ـ مورگان، صورت گرفته است که بر این اساس تعداد 86 نفر انتخاب شدند. از آنجا که هدف از انجام این تحقیق، شناسایی و رتبه‌بندی عوامل ایجادکننده ریسک‌های اقتصادی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در بندرامیرآباد بهشهر است، بنابراین با توجه به یافته­های تحقیق، می­توان به یک الگویی با عواملی ایجادکننده این ریسک‌ها رسید و مسئولین ذیربط نیز با به‌کارگیری این الگو می‌توانند عملکرد سیستم در پیشبرد هرچه بهتر اهداف شرکت را بهبود ببخشند. بنابراین با توجه به مطالب ذکرشده تحقیق از نوع کاربردی است. از آنجا که برای بررسی و رتبه‌بندی عوامل ایجادکننده ریسک‌های اقتصادی از طریق پرسشنامه اقدام شده است، لذا روش تحقیق، توصیفی و از نوع پیمایشی است.

برای جمع­آوری داده­های مربوط به مبانی نظری و استخراج عوامل و شاخص­های اولیه از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی شامل کتب، مقالات و مطالعات موردی استفاده شده است. جهت گردآوری اطلاعات و داده­های میدانی مورد نظر و به منظور بررسی سوالات تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است. برای تهیه این پرسشنامه دوزوجی، ابتدا با استفاده از پرسشنامه دلفی که پرسشنامه­ای باز است در اختیار پاسخ­دهندگان قرار گرفت که موضوع تحقیق در آن ذکر شده است و پاسخ­دهندگان نظرات خود را در مورد موضوع در برگه پرسشنامه لحاظ می‌کنند، اقدام به جمع­آوری نظر پاسخ­دهندگان (کارشناسان، صاحب­نظران، خبرگان، مدیران و...) شد. سپس از بین این نظرات تعداد 20 مورد پر تکرار انتخاب شد و در نهایت پرسشنامه دوزوجی نهایی با توجه به نظر استاد راهنما و استاد مشاور و با بهره­گیری از پایان­نامه­های مشابه و نظر خبرگان و کارشناسان و با استفاده از کتاب­ها و مقالات معتبر تدوین شد که شامل دو قسمت به این شرح بود: (1) سوال­های عمومی: این بخش متشکل از 4 سوال شامل سوال­هایی در مورد ویژگی­های جمعیت شناختی کارکنان نظیر  تحصیلات، سن و سابقه کار می‌باشد و (2) سوال­های تخصصی: در این بخش به طرح سوالات تخصصی در مورد موضوع تحقیق شامل عوامل ایجادکننده ریسک‌های اقتصادی پرداخته شده است. تمام پرسشنامه­های دوزوجی (معیارهای اصلی و زیرمعیارهای آنها) در پیوست ارائه شده­اند.

جدول (1): عناوین پرسشنامه

3- تجزیه‌وتحلیل داده­ها

3-1- اجرای تکنیک تحلیل سلسله مراتبی AHP

پس از تکمیل پرسشنامه­ها توسط افراد، مقادیر آنها وارد Excel شده و نظرات افراد با یکدیگر تلفیق شده است. بعد از محاسبه میانگین نظرات افراد، این مقادیر وارد نرم­افزار Expert Choice شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. هدف اصلی ما در این پژوهش که در سطح اول درخت سلسله مراتبی قرار می‏گیرد، بررسی، شناسایی و رتبه‌بندی ریسک‌های اقتصادی در منطقة ویژة اقتصادی بندر امیرآباد است. در سطح دوم این درخت، معیارهای اصلی که شامل چهار معیار (1) ریسک‌های هزینه‌های تأمین مالی، (2) ریسک‌های نقدینگی، (3) ریسک‌های تورم و (4) ریسک‌های تغییرات نرخ ارز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در سطح سوم نیز زیرمعیارهای این معیارهای اصلی قرار دارند که به ترتیب دارای 9، 9، 4 و 9 مجموعاً 31 زیرمعیار خواهند بود. برای اولویت­بندی این زیرمعیارها، ابتدا باید معیارهای اصلی دخیل در مسئله با هم مقایسه شوند تا وزن آنها مشخص شود و در ادامه برای زیرمعیارها نیز این عمل تکرار گردد تا در نهایت اولویت­بندی بر اساس وزن­های به­دست آمده مشخص گردد. در ادامه به چگونگی حل مسئله اولویت­بندی از طریق نرم­افزار Expert Choice پرداخته شده است. در جدول (2) نمایی از سطح اول یعنی هدف تحقیق و سطح دوم یعنی معیارهای اصلی آن ارائه شده است.

جدول (2) درخت سلسله مراتبی در سطح اول و دوم

در جدول (3) نیز درخت سلسله مراتبی در سطح سوم یعنی زیرمعیارها به نمایش در آمده است.

جدول (3) درخت سلسله مراتبی در سطح سوم

 3-2- ماتریس مقایسات زوجی

در این مرحله، خبرگان مقایسه­هایی را بین معیارها و زیرمعیارهای تصمیم­گیری انجام داده و امتیاز آنها را نسبت به یکدیگر تعیین می­کنند. این مقایسه­ها بر اساس جدول 9 کمیتی انجام می­شود. ارجحیت یک گزینه یا عامل نسبت به خودش مساوی با یک است، لذا اصل معکوس بودن یک عامل نسبت به دیگری و ارجحیت یک برای یک عامل یا گزینه نسبت به خودش، دو خاصیت اصلی ماتریس مقایسه­ای دو به دویی یا دو زوجی در فرآیند AHP هستند. این دو خاصیت باعث می­شوند که برای مقایسه n معیار یا گزینه، تصمیم­گیرنده تنها به سوال پاسخ دهد.

قطر اصلی این ماتریس­ها به طور طبیعی عدد 1 است، زیرا در مقایسة ماتریسی، مقایسة دو معیار مشابه، یکسان خواهد بود. از سوی دیگر، معکوس مقایسة دو زیرمعیار با یکدیگر در خصوص یک معیار به صورت کسری ثبت خواهد شد.

3-3- مقایسه عوامل اصلی ریسک‌های اقتصادی

در جدول (4) ماتریس مقایسات زوجی مربوط به چهار معیار اصلی که بعد از تکمیل پرسشنامه و میانگین­گیری از مقادیری که افراد به صورت عدد آن را مشخص کردند، ارائه شده است.

جدول (4): ماتریس مقایسات زوجی معیارهای اصلی

جدول (5): وزن­های مربوط به معیارهای اصلی

شکل (1): وزن‏های مربوط به معیارهای اصلی

برای معیارهای اصلی سه جدول ارائه شده است که عبارتند از جدول ماتریس مقایسات زوجی معیارهای اصلی، جدول وزن مربوط به معیارهای اصلی و جدول رتبه‏بندی معیارهای اصلی. لازم به ذکر است که در هر سلول از ماتریس مقایسات زوجی اگر در مقایسة دو معیار سطر و ستون معیار قرار گرفته در ستون ارجحیت داشته باشد، به صورت نمادین علامت منفی برای امتیاز قرار داده می‌شود تا نشان‌دهندة معیار قرار گرفته در ستون باشد. بر اساس رتبه‌بندی معیارهای اصلی این تحقیق مشاهده می‏شود که از بین چهار معیار اصلی در رتبه‌بندی عوامل اقتصادی، معیار ریسک‌های نقدینگی با وزن 497/0 در رتبه اول با بیشترین اهمیت قرار گرفته است و ریسک‌های تورم با مقدار 073/0 در رتبه چهارم قرار گرفته است. همچنین ریسک تغییرات نرخ ارز و ریسک نرخ هزینة تأمین مالی در رتبه‏های دوم و سوم قرار گرفتند. در این رتبه‌بندی ضریب ناسازگاری برابر 01/0 می‌باشد که به خاطر اینکه بسیار کوچک‌تر از 1/0 می‌باشد بیانگر درجه سازگاری بالایی است. در ادامه ماتریس مقایسات زوجی مربوط به هر یک از معیارهای اصلی به همراه زیرمعیارهای آن و همچنین شکل و جدول نتایج آنها ارائه شده است.

3-3-1- معیارهای اصلی ریسک نرخ هزینة تأمین مالی

جدول (6): ماتریس مقایسات زوجی مربوط به معیار اصلی ریسک‌های نرخ هزینة تأمین مالی

جدول (7): وزن مربوط به زیر معیار از معیار اصلی ریسک‌های نرخ هزینة تأمین مالی

نتایجی که در جدول (7) برای سطح دوم درخت سلسله مراتبی ارائه شده است در شکل (2) نیز نشان داده شده است. در این شکل به ترتیب 9 زیر معیار اصلی و وزن محاسبه شده مربوط به هر یک در نرم­افزار Expert Choice ارائه شده است. همان‌طور که در این شکل مشخص است مقدار ضریب ناسازگاری مدل برابر 07/0 بوده که عددی کوچک‌تر از 1/0 است و این به معنای سازگاری قابل‌قبول سیستم است.

شکل (2): نمودار مقادیر محاسبه‌شده وزن مربوط به معیار اصلی ریسک‌های نرخ هزینة تأمین مالی

همان‌طور که گفته شد در شکل (2) مشخص شده است که در معیار اصلی ریسک‌های نرخ هزینة تأمین مالی و زیرمعیارهای مربوطه، تغییر در ریسک کشوری و ساختار اقتصادی با مقدار 234/0 اولین ریسک و سپس ریسک صنعت دریایی و بندری و ریسک رکودی یا رونق داشتن بازار در رتبه‏های دوم و سوم این معیار اصلی قرار دارند.

3-3-2- معیار اصلی ریسک‌های نقدینگی

جدول (8): ماتریس مقایسات زوجی مربوط به معیار اصلی ریسک‌های نقدینگی

جدول (9): وزن­های مربوط به زیرمعیارهای معیار اصلی ریسک‌های نقدینگی

شکل (3): مقادیر محاسبه‌شده وزن، مربوط به معیار اصلی ریسک‌های نقدینگی

همانطوری که از جدول (9) و نمودار (3) مشخص است در معیار اصلی ریسک‌های نقدینگی، از میان هشت معیار به ترتیب ریسک تورم، ریسک درآمد حاصل از سرمایه‏گذاری و مشارکت‏ها و ریسک عدم توان تامین منابع مالی کوتاه مدت  با مقادیر 304/0، 183/0 و 164/0 در رتبه اول تا سوم قرار دارند. همچنین ریسک وجود قوانین مشخص در معامله کالا یا خدمات و ریسک هزینه مالیات کمترین اهمیت را به خود اختصاص داده اند. ضریب ناسازگاری در این مورد نیز عددی کمتر از 1/0 است (07/0 )که نشان دهنده سازگاری قابل قبول سیستم است.

 3-3-3- ریسک تورم

جدول (10): ماتریس مقایسات زوجی مربوط به معیار اصلی ریسک‌های تورم

جدول (11): وزن­های مربوط به زیرمعیارهای معیار اصلی ریسک‌های تورم

شکل (4): محاسبه وزن مربوط به زیرمعیارهای معیار اصلی ریسک‌های تورم

همان‌طور که از جدول (11) و شکل (4) مشخص است در معیار اصلی ریسک‌های تورم، ریسک نرخ ارز و ریسک قیمت مصرف‌کننده‏ها به‌ترتیب بیشترین و کمترین مقدار وزن یا اهمیت را به خود اختصاص دادند. ضریب ناسازگاری در این مورد نیز 1/0 است که نشان‌دهندة سازگاری نسبتاً قابل‌قبول سیستم است.

3-3-4- معیار ریسک‌های تغییرات نرخ ارز

جدول (12): ماتریس مقایسات زوجی مربوط به ریسک‌های تغییرات نرخ ارز

جدول (13): وزن­های مربوط به زیرمعیارهای معیار اصلی ریسک‌های تغییرات نرخ ارز

شکل (5): محاسبه وزن مربوط به زیرمعیار معیار اصلی ریسک‌های تغییرات نرخ ارز

همان‌طور که از جدول (13) و شکل (5) مشخص است در معیار اصلی تغییرات نرخ ارز، ریسک ثبات سطح قیمت‌ها، تولید و ظرفیت تولیدی، ریسک ثبات شرایط پولی (نرخ بهره) و ریسک توانایی بنگاه در مدت‌دارکردن پرداخت‏ها و استفاده از نرخ‏های ارز توافقی به ترتیب با مقادیر 232/0، 126/0 و 122/0، در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند. ضریب ناسازگاری در این مورد عددی بزرگ‌تر از 1/0 است که نشان‌دهندة ناسازگاری سیستم است ولی از آنجا که این مقدار تنها 01/0 از 1/0 بیشتر است بنابراین ناسازگاری آن چندان زیاد نبوده و می­توان از آن چشم­پوشی کرد.

3-4- محاسبه وزن نهایی

جدول (14): محاسبه وزن نهایی و الویت­بندی ریسک‌ها

همان‌طور که در جدول (14) مشاهده می­شود، بعد از تعیین وزن نهایی معیارها، ریسک تورم، ریسک ثبات سطح قیمت‌های تولید و ظرفیت تولیدی، ریسک درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری و مشارکت‏ها به ترتیب در اولویت اول تا سوم قرار دارند. وزن نهایی و اولویت­بندی که در جدول (14) ارائه شده، به صورت مرتب و نزولی که در نرم­افزار Expert Choice محاسبه‌شده، در شکل (6) نشان داده شده است. همان‌طور که در شکل (6) نیز نشان داده شده است ضریب ناسازگاری کلیة معیارها با هم نیز 06/0 است که عددی کوچک‌تر از 1/0 می­باشد و این یعنی سازگاری وجود دارد.

شکل (6): نمودار شماتیک وزن نهایی معیارها و الویت­بندی آنها

4- نتیجه گیری

یافته‌های این پژوهش به این شرح است:

(1) در جدول مقایسات زوجی مربوط به معیارهای اصلی که عبارت بودند از ریسک‌های نرخ هزینة تأمین مالی، ریسک‌های نقدینگی، ریسک‌های تورم و ریسک‌های تغییرات نرخ ارز، با تعیین درجة اهمیت هر یک از این معیارها از طریق محاسبة وزن نسبی آنها مشخص شد که ریسک‌های نقدینگی با مقدار 497/0 دارای اولویت اول اهمیت و پس از آن ریسک‌های تغییرات نرخ ارز با مقدار 350/0، ریسک‌های نرخ هزینة تأمین مالی با مقدار 080/0 و ریسک‌ های تورم با مقدار 073/0 به ترتیب در اولویت بعدی قرار دارند. ضریب ناسازگاری این معیار اصلی 01/0 است که چون بسیار کوچک‌تر از 1/0 است پس سازگاری بالایی دارد.

(2) در جدول مقایسات زوجی مربوط به معیار اصلی ریسک‌های نرخ تأمین هزینة مالی از بین زیرمعیارهای ریسک تعداد موسسات بالقوه وام‌دهنده به شرکت‌های پیمانکاری و سرمایه‌گذاری، ریسک تغییر در ریسک کشوری و ساختار اقتصادی، ریسک رکودی یا رونقی‌بودن بازار سرمایه‌ای، ریسک صنعت دریایی و بندری ریسک بدهی در ساختار مالی، ریسک سیکل‌های موجود در بندر امیرآباد، ریسک عدم توان پرداخت وام، ریسک وضعیت اقتصادی وام‌گیرنده، ریسک مربوط به صنایع مرتبط با حوزة بندر امیرآباد، «ریسک تغییر در ریسک کشوری و ساختار اقتصادی» با مقدار 234/0 دارای بیشترین اهمیت می‏باشد و پس از آن، ریسک صنعت دریایی و بندری و ریسک رکودی یا رونقی‌بودن بازار سرمایه‌ای با مقادیر 173/0 و 127/0 در رتبه‏های دوم و سوم اهمیت قرار دارند. ضریب ناسازگاری این معیار اصلی 07/0 است که چون کوچک‌تر از 1/0 است پس سازگار است.

(3) در جدول مقایسات زوجی مربوط به معیار ریسک‌های نقدینگی از بین زیرمعیارهای ریسک هزینه‌های اداری و تشکیلاتی، ریسک هزینه‌های مالیات، ریسک عدم‌توانایی اجرای تعهدهای مالی کوتاه‌مدت، ریسک عدم توان تأمین منابع مالی کوتاه مدت در هنگام نیاز، ریسک عدم توان تأمین منابع مالی کوتاه مدت با هزینه‌های مقرون به صرفه، ریسک وجود قوانین مشخص در معامله کالا یا خدمات، ریسک تورم، وجود تقاضای بسیار کم برای کالا یا خدمات و ریسک درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری و مشارکت‌ها، «ریسک تورم» با مقدار 304/0 دارای بیشترین درجه اهمیت می‌باشد و بعد از آن ریسک درآمد حاصل از سرمایه گذاری و مشارکت‌ها و ریسک عدم توان تأمین منابع مالی کوتاه مدت در هنگام نیاز با مقادیر 183/0 و 164/0 در رتبه‌های دوم و سوم اهمیت قرار دارند. ضریب ناسازگاری این معیار اصلی 08/0 است که چون کوچک‌تر از 1/0 است پس سازگار است.

(4) در جدول مقایسات زوجی مربوط به معیار ریسک‏های تورم از بین زیرمعیار‏ها، ریسک قیمت تولید، ریسک تولید ناخالص داخلی، ریسک قیمت مصرف‌کننده‏ها و ریسک نرخ ارز، «ریسک نرخ ارز» با مقدار 480/0 در اولویت اول اهمیت قرار دارد و ریسک‏های قیمت تولید، تولید ناخالص داخلی و قیمت مصرف‌کننده ها به ترتیب با مقادیر 284/0، 176/0 و 060/0 در اولویت دوم تا چهارم اهمیت قرار دارند. ضریب ناسازگاری این معیار 10/0 است که سازگار می‏باشد.

(5) در جدول مقایسات زوجی مربوط به معیار اصلی ریسک‏های تغییرات نرخ ارز از بین زیرمعیارها، ریسک استقلال صادرات از واردات، ریسک ثبات سطح قیمت‌ها، تولید و ظرفیت تولیدی، ریسک ثبات شرایط پولی (نرخ بهره)، ریسک وجود برابری قدرت خرید، ریسک تحرک کامل کالا و دارایی، ریسک توانایی بنگاه در مدت‌دار کردن پرداخت‏ها و استفاده از نرخ‏های ارز توافقی، ریسک تجارت بین‌صنعتی، ریسک بالابودن درجة جانشینی کالاها و ریسک متعددبودن تولیدکنندگان خارجی، «ریسک ثبات سطح قیمت ها، تولید و ظرفیت تولیدی» با مقدار 232/0 در اولویت اول اهمیت قرار دارد و پس از آن  ریسک ثبات شرایط پولی و ریسک توانایی بنگاه در مدت‌دار کردن پرداخت‌ها و استفاده از نرخ‌های ارز توافقی در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. ضریب ناسازگاری این معیار اصلی 11/0 است که اختلاف جزئی با 1/0 دارد که به صورت تقریبی می‌توان آن را سازگار فرض کرد.

در مجموع و پس از محاسبة وزن نهایی معیارها مشخص شد که ترتیب اولویت ریسک‏ها از 1 تا 4 به ترتیب عبارتند از ریسک تورم، ریسک ثبات سطح قیمت‌ها، تولید و ظرفیت تولیدی، ریسک درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری و مشارکت‌ها و ریسک عدم‌توان تأمین منابع مالی کوتاه‌مدت در هنگام نیاز. ضریب ناسازگاری کلی برای تمام معیارها 06/0 به‌دست آمد که کمتر از 1/0 است و در نتیجه نشان‌دهندة سازگاری قابل‌قبول سیستم می‌باشد.

پیشنهادات: (1) برای شناسایی معیارها و ریسک‏های بیشتر و بهتر باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد، (2) برای دقیق‌ترشدن هرچه بیشتر یافته‌ها، پرسشنامه‌ها بین افراد متخصص بیشتری توزیع شود، (3) برای یافتن ریسک عوامل اقتصادی سرمایه‌گذاران در دیگر بنادر نیز تحقیق به عمل آید و (4) در تحلیل مسئله از روش‌های دیگر مانند Topsis، برنامه‌ریزی آرمانی، برنامه‌ریزی خطی و منطق فازی به عنوان روش‌های جایگزین برای اولویت‌بندی ریسک‌های اقتصادی استفاده گردد و نتایج آنها با روش مورداستفاده در این تحقیق مقایسه شود.