1- مقدمه

بنادر به عنوان اصلی‌ترین پایانة حمل­ونقل آبی کالا و مسافر، از دیر باز مورد توجه انسان‌ها قرارگرفته است جابه­جایی، حمل و نقل، تخلیه­و­ بارگیری کالا و مسافر از جمله فعالیت‌های معمول بنادر محسوب می‌شوند، به طوری که در اغلب کشورهای ساحلی، بنادر نقش مهمی در تعاملات برون مرزی کشور در زمینه‌های تجاری و اقتصادی ایفا کرده است. صنعت حمل­و­نقل دریایی به عنوان اصلی­ترین پایگاه تجارت بین­الملل،رکن اصلی اقتصاد این کشورها محسوب می­شوند. (عسگری، 1391). امروزه با توجه به نزدیکی بنادر با شهرها و روستاها، تأثیر آنها از یکدیگر اجتناب ناپذیر است. صرف­نظر از اندازة، تأثیر زیست­محیطی آنها به ویژگی‌های فیزیکی و فعالیت‌های اقتصادی بنادر بستگی دارد. در واقع دامنه و تنوع وسیعی از موقعیت بنادر، وسعت آنها، فعالیت‌های بندری، صنعت، مالکیت و شرایط جغرافیایی و نقشه برداری از آب‌ها، یک چالش را در بخش بندری در زمینة ایجاد یک پاسخ متحد به درخواست‌ها برای توسعة پایدار و حفاظت محیط­زیستی ایجاد می­کند. کیفیت سیستم‌های آبی مناطق بندری در نتیجة استفاده از آنها و فعالیت‌های انجام شده در آنجا می‌باشد.

1-1- بیان مسئله

در بسیاری از موارد تعامل بسیاری از تأثیرات خطرات زیست­محیطی و اثرات چندگانه آنها، در نهایت حل مسئله را سخت می‌کند. از این رو توجه ویژه به      محیط­زیست این مناطق امری ضروری و واجب به شمار رفته و لازم است نسبت به انجام برنامه­ریزی و پیش­بینی‌ لازم برای حفظ و ارتقاء وضعیت آنها اقدام گردد. از جمله کارهایی که به حفظ و ارتقاء وضعیت محیط­زیست بنادر کمک می‌کند، استفاده از روش‌های مناسب و استاندارد جهت شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک‌های زیست­محیطی موجود در فرآیندهای مختلف عملیات دریایی و بندری می‌باشد. بنابراین این مهم است که یک روش ارزیابی را پیاده­سازی کنیم که بین منابع و تأثیرات خطرات مختلف با بالاترین اطمینان ممکن، برای ادامه دادن با مناسب‌ترین مدیریت تفاوت قائل شود. مدیریت ریسک پیشگیرانه و صحیح، معیار‌هایی را که باید برای کاهش چنین ریسک‌هایی در یک روش مقرون به صرفه انجام دهد، پیشنهاد می‌کند. در این خصوص، گام اول در فرآیند توسعه، طراحی یک نقشه از مسیر است که می‌تواند به سه سؤال اساسی پاسخ دهد: چه چیزی باید مورد حافظت قرار گیرد؟ در مقابل چه چیزی باید محافظت شود؟ چگونه می‌تواند محافظت شود؟ برای غلبه بر این محدودیت‌ها بر ‌اساس مطالعات گذشته و روش‌های توسعه یافته، این مجموعه یک چارچوب عمومی از ارزیابی ریسک زیست­محیطی را برای بدنة آب بنادر پیشنهاد می‌دهد. سهم اصلی این مطالعه تشکیل شده است از: (1) توسعه یک روش استاندارد و متحد برای ارزیابی ریسک زیست­محیطی در سیستم‌های آبی بنادر و (2)    پیاده­سازی روش ارزیابی ریسک زیست­محیطی در بندر بوشهر .

1-2- ضرورت و اهمیت پژوهش

بنادر در ایران سهم بسیار مهمی در درآمد کشور و چرخش اقتصادی آن دارند. بنادر به نوبة خود انواع اثرات مثبت و منفی گسترده‌ای بر محیط­زیست منطقه از جمله آلودگی‌های صوتی، هوا، آلودگی آب‌های ساحلی و خاک، تخریب چشم­اندازها و منابع محیطی، تخریب زیستگاه‌های گیاهی و جانوری را به همراه خواهند آورد. از این­رو در نظر گرفتن اثرات مخرب بنادر بر مشخصات زیست­محیطی و اکولوژیکی مناطق ساحلی به منظور مدیریت، کنترل و کمینه­سازی آنها امری ضروری و حائز اهمیت می‌باشد(سعیدی، 1389).

ارزیابی ریسک زیست­محیطی ، یک ابزار مهم در مدیریت محیط­زیست به منظور کاهش مخاطرات پروژه‌ها و دستیابی به توسعه پایدار به شمار می‌رود که امروزه در برنامه­ریزی‌ها و سیاست­گذاری‌های اکثر کشور‌های جهان مورد توجه قرار می‌گیرد(اندرودی، 1380). ارزیابی ریسک زیست­محیطی این پتانسیل را دارد که ابزار کمّی تعمیم یافته برای تصمیم­گیری و مدیریت در مقیاس‌های چندگانه باشد (Hope, 2006).این روش ارزیابی ریسک زیست­محیطی اخیراً یک چارچوب را برای    قانون­گذاران، ارزیابان ریسک و مدیران در ارتباط با مشکلات زیست­محیطی تهیه کرده است و فرآیند‌های: (1) شناسایی خطر، (2) ارزیابی خطر و (3) مدیریت ریسک را نشان می‌دهد.

2-روش پژوهش

روش این پژوهش یک روش نیمه کمی برای تخمین مقدار ریسک زیست­محیطی در یک روش همگن و استاندارد بر اساس مدل‌های احتمالی می‌باشد. بر این اساس خطرات زیست­محیطی در یک منطقة بندری با استفاده از شاخص‌هایی که تحمل ریسک‌ را هموار می‌کنند، طبقه‌بندی می‌شوند. در سیستم ارزیابی ریسک        زیست­محیطی توسعه یافته، شاخص‌های احتمال، آسیب‌پذیری و پیامد تعریف شده‌اند که برای کمی­سازی ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرند. این گروه شاخص‌ها تعداد کمی از پارامترها را برای ارزیابی ریسک زیست­محیطی در یک سطح منبع آلاینده طبقه­بندی می‌کنند. استفاده از این روش توسعه­یافته در بندر بوشهر، پتانسیل این روش برای مدیریت مؤثر خطرات زیست­محیطی در سیستم‌های آبی بنادر را تأیید می‌کند. در یک مقیاس محلی، با گزارش نتایج به­دست آمده به مدیران بندر و مقامات محلی به عنوان یک ابزار عینی، اقدامات اتخاذ شده را با اولویت دادن برای حذف، اصلاح و پیشگیری ارائه می‌کنند. اگرچه در یک مقیاس خطر خاص مانند مرکز حمل و نقل نفت، یک روش کمی بر اساس مدل احتمالاتی ابزاری یا اقتصادی باید با اطلاعات دقیق وکافی در دسترس اعمال شود. روش توسعه یافته می‌تواند به عنوان یک گام غربالگری در اولین بار برای تصمیم­گیری که کدام منابع آلاینده نیاز به یک مطالعة دقیق برای تعریف درست استراتژی مدیریت دارند، استفاده شود. استفاده از این روش برای منابع آلاینده متنوع و بنادر، طیف گسترده‌ای از حالات مختلف برای آزمایش روش‌های معرفی شده را فراهم می‌کند. نتایج همة پارامترها از کم‌ترین تا بیشترین مقدار، حساسیت خود را به شرایط مختلف محیطی و یا ویژگی‌های خطر نشان می‌دهد. در طول فرآیند پیاده­سازی، هر پیشنهاد یا سوء تفاهم از طرفین(مدیران بندر، مقامات محلی، مراکز تحقیقاتی، و غیره) در نظرگرفته می‌شود و برای بهبود روش به بحث گذاشته می‌شود. نظرات به­دست آمده،  به ما این اجازه را می‌دهند که روش را به عنوان یک ابزار بالقوه بهبود داخلی( بین گروه‌های بندر) و ارتباط خارجی ( با دولت‌های محلی، منطقه‌ای و ملی) برای حل مشکلات زیست­محیطی نشان دهیم. این مطالعه در محدودة کانال آب بندر بوشهر انجام شده است. این بندر در بخش مرکزی شهرستان بوشهر قرار دارد و از سمت شمال، غرب و جنوب به خلیج فارس محدود می‌باشد، ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸ متر و دارای آب و هوای نیمه بیابانی و گرم است. (شکل (1))

شکل (1): محدودة مجتمع بندر بوشهر

شکل (2): محدودة کانال آب بندر بوشهر

در این مطالعه به منظور دستیابی به اطلاعات پایة محدودی مورد نظر از مطالعات کتابخانه‌ای ( گزارشات، مقالات، پایان نامه‌ها) و جستجو در سامانة اطلاعات و همچنین بازدید از مجتمع بندر بوشهر استفاده شده است. در این پژوهش از روش ارزیابی ریسک زیست­محیطی به عنوان یک روش مناسب در سیستم‌های آبی شناسایی شده را براساس موقعیت و فعالیت تولیدی آنها طبقه‌بندی نماید و در ادامه پارامترهای ارزیابی ریسک زیست­محیطی با یکدیگر ادغام شده و سطح ریسک مناطق بندری استفاده شده است. این روش قادر است یک سیستمی را توسعه دهد تا مخاطرات زیست­محیطی فرآیندهای متنوع بندری شناسایی شوند، سپس خطرات زیست­محیطی بندر مشخص شود. اصول این روش عبارتند از: (1) شناسایی، طبقه بندی و توصیف خطرات در مناطق بندری، (2) تعریف پارامترهای برآورد خطرات زیست­محیطی، (3) ادغام پارامترهای انتخاب شده برای انجام یک ارزیابی ریسک زیست­محیطی.

                                                    شناسایی              شناسایی منابع آلاینده درمناطق بندری، برابر با خطرات زیست­محیطی است.

                         نحوة تخلیه (نقطه‌ای یا پراکنده)

طبقه‌بندی          پذیرنده (داخل بندر، انحصاری، خارج از بندر، آب‌های دور از بندر)

                       منبع آلاینده (صنعتی، کشاورزی، مجاری متصل به بندر، پایانه‌های باری و...)

توصیف              اطلاعات توصیفی (نوع مواد تخلیه شده، موقعیت، نام مجری و...)    

3- تجزیه و تحلیل داده‌ها

3-1- بحث و بررسی

با توجه به این­که بنادر به عنوان سیستم‌های پیچیده، منابع آلاینده به عنوان خطرات زیست­محیطی در کیفیت آب و ارزیابی ریسک زیست­محیطی به عنوان ابزار مدیریت کلیدی مورد اشاره قرار گرفتند و همچنین محدودیت‌های روش‌های ارزیابی ریسک زیست­محیطی پیش‌تر توسعه یافته برای کیفیت آب بندر (عدم وجود چندین عامل استرس زا، عدم وجود چندین نقطه پایانی، تغییر­پذیری مکانی یا زمانی نادیده گرفته شده) وجود داشتند. پس از توسعة یک روش برای ارزیابی ریسک       زیست­محیطی و عملیاتی کردن آن در بندر بوشهر، می‌توانیم  بپذیریم که این روش یک ابزار خوب مدیریتی برای مدیران بندر و مسئولان محلی است. همچنین برای ارزیابی ریسک زیست­محیطی منابع آلاینده شناسایی شده در یک منطقه بندری بکار می‌رود. این روش که بر مبنای شاخص انتخاب شده با دقت زیاد می‌باشد، یک غربالگری هدفمند از منابع آلاینده را ارائه خواهد کرد تا برای تعریف اقدامات پیشگیرانه یا اصلاحی در یک روش سلسله مراتبی استفاده شود.

3-2- شاخص‌ها

بر اساس هدف آن (علمی، مدیریت یا ابزار ارتباطی) و دامنه کاربرد آن (جهانی، منطقه‌ای، محلی یا مکان‌های خاص)، ارزیابی ریسک زیست­محیطی، تعدادی از پارامتر‌ها یا فاکتور‌های پیچیده و همگن را برای در نظر گرفتن تابع خطرات، عامل‌ها و گیرنده‌ها جمع‌آوری می‌کند. این فاکتور‌ها نمی‌توانند به طور یک جانبه در فرآیند آنالیز تولید شوند و باید به یک توافق بین تعدادی از پارامتر‌های در نظر گرفته شده و استحکام روش رسیده شده باشند. بر‌اساس این فرض فاکتور‌های انتخابی که احتمالاً به عنوان شاخص می‌توانستند انتخاب شوند، باید با یک آنالیز جامع از مطالعه، انتشارات علمی و پیشنهادات سازمان‌ها و مقامات بین‌المللی شروع شوند. روش توسعه یافته به عنوان یک ابزار مدیریتی برای کاربرد‌هایی در سطح یک مکان خاص طراحی شده است.

حساسیت، طبیعی بودن و ارزش اکولوژیکی پارامتر‌های انتخاب شده برای تخمین آسیب­پذیری بودند. با در نظرگرفتن حساسیت، مقیاس‌های زمان انتقال، از نظر زمان ماندگاری فاکتور اصلی برای کیفیت آب از طریق کنترل غلظت و ظرفیت تجمعی همه مواد در نظرگرفته شده است. همان­گونه که در گذشته نشان داده شده است، زمان‌های بالا به نگهداری یک محتوای اکسیژن محلول بالا در سیستم‌های آبی عمومی و سیستم‌های آبی بندر به طور خاص، کمک می‌کند. اگر چه ممکن است این عمل موجب افزایش شوری آب و دما شود. علاوه بر این اثرات طبیعی بودن، فشار‌ها وتهدیدهای عناصر فیزیکی که توسط انسان تولید شده‌اند تا زنجیره طبیعت را تکه تکه کند، ساختار رسوب، ترکیب مواد آلی یا شرایط هیدرودینامیک را تغییر می‌دهند و روی جامعه اعماق دریا، بسترهای علف یا جلبک‌ها از طریق زیستگاهشان تأثیر می‌گذارند. ارزیابی ارزش اکولوژیکی یک عمل سخت است که شامل منابع بسیاری از اطلاعات می‌باشد که تنوع زیستی مورد استفاده‌ترین پارامتر می‌باشد. شناسایی یک عنصر یا گونه منحصربه­فرد زیست­محیطی به طور ضمنی نشان دهندة یک رویکرد زیست­محیطی برای اطمینان از تداوم تنوع زیستی و فرآیند‌های زیست­محیطی برای نگهداری از آن می‌باشد. در بدنه‌های آبی با اصلاح فیزیکی (مثل بنادر) تنوع جانوران بی مهره اعماق دریا، تفاوت‌های مهم با در نظرگرفتن آنهایی که در آب‌های طبیعی یافت می‌شوند، نشان دهندة این موضوع است.

 میزان مخاطره آفرینی خطرات، وسعت محدوده، اقدامات اتخاذ شده و واکنش‌های اجتماعی یک منبع آلاینده به عنوان پارامتر‌هایی برای تخمین خطر مواد تخلیه شده یا مواد استفاده شده، یک مقدار زیادی از مواد شیمیایی ساخت بشر در محیط­زیست دریایی است که به دلیل مقدار زیاد مواد شیمیایی درگیر در ارزیابی خطرات، یک طبقه­بندی مواد نیاز است و علاوه بر این مواد خطرناک سراسر دنیا از طریق دریا حمل­و­نقل می­شود و این مواد در بنادر تولید و ذخیره می‌شوند. تلاش‌های بسیاری برای تصحیح حمل­و­نقل کالاهای دریایی خطرناک صورت گرفته است، ولی در این خصوص، همگن سازی باید برای طبقه­بندی مواد بر اساس میزان خطرشان برای محیط، انجام شود. وسعت بر اساس منطقة تحت تأثیر تخمین زده می‌شود. بر اساس پیشنهاد بسیاری از محققان، اثرات عوامل متعدد طبیعیت‌های مختلف به کیفیت پردازش بستگی دارد( کاهش اکسیژن محلول، آلودگی باکتریایی و آلودگی شیمیایی).

تغییر­پذیری زمانی و مکانی عامل‌ها و گیرنده‌ها به عنوان تابعی از شدت آنها (غلظت) و مدت زمان آنها (زمان قرارگرفتن در معرض) در نظرگرفته می‌شود. غلظت محیطی پیش­بینی شده با استفاده از مدل‌های عددی تخمین زده شده است که اجازه پیش­بینی پاسخ‌های سیستم‌های آبی را در شرایط مختلف محیطی را می‌دهد. پاسخ‌های انسانی به یک منبع آلاینده به عنوان یک نتیجه ترکیبی از دو عمل سیاسی بالا به پایین و پایین به بالای آگاهی اجتماعی می‌باشد. از یک دیدگاه اقدامات اتخاذ شده با توجه به دستورالعمل‌های کاری تخمین زده شده است که شرح می‌دهد چه کسی؟ چگونه؟ کجا؟ چرا ؟ و با چه ابزاری؟ این عمل باید انجام شود. هدف، استاندارد­سازی اعمال و روش‌ها و جلوگیری از ابتکار و عدم تعریف است که می‌تواند به مشکلات یا نقص در عملکرد هر یک از فعالیت‌ها منجر شود. از دیدگاه دیگر، عکس­العمل اجتماعی از طریق هشدار اجتماعی اجازه ارزیابی ادراک اجتماعی از یک منبع آلاینده جزئی و دارای آگاهی اجتماعی و یا نگرانی در مورد ارزیابی ریسک زیست­محیطی را دارد.   

3-3- شناسایی خطرات زیست­محیطی

عملیات جمع آوری و حمل و نقل زباله و پسماندها

تعمیر یا نصب شناور برای تأمین سوخت به کشتی‌ها (سوخت رسانی، اسکله)

دستکاری محموله‌های خطرناک یا آلوده: (هیدروکربن‌ها، مواد شیمیایی و...)

سیستم ذخیره سازی و توزیع (خارجی)

هدایت‌ها، کمربند و ریل برای حمل و نقل محموله

جدول (1): فعالیت­ها و زیر مجموعة منابع تولید آلاینده

در این روش هدفمند و سیستماتیک برای شناسایی خطرات زیست­محیطی کیفیت آب در مناطق بندری، تمام وابستگی‌های مجموعة تعریف شده زیر ساخت‌های بندر، تجهیزات و فعالیت‌هایی که منجر به ایجاد آلودگی می‌شوند را در جدول شماره (1) نمایش داده است. با استفاده از این جدول و توسعة آن، مدیران بندر یک دید کامل از تمام خطراتی که می‌توانند روی کیفیت آب اثر داشته باشند، پیدا می‌کنند. سپس منابع آلاینده که از خطرات محیطی در جدول (1) شناخته شده‌اند با در نظر گرفتن دو جنبه طبقه­بندی می‌شوند: (1) روش تخلیه و (2) منشأ جدول شماره (2). منابع آلاینده به عنوان هرگونه مواد، اشیاء یا انرژی تخلیه شده با پتانسیل تحت تأثیر قرار دادن کیفیت آب در منطقة بندری تعریف می‌شوند. طبقه­بندی منابع آلاینده به ما اجازه اولویت­بندی ادامة کار را می‌دهد. منابع آلایندة داخلی از جمله فعالیت‌های خود بندر و شرکت‌های صاحب امتیاز یا دارای مجوز باید کاملاً مطالعه شوند زیرا آنها پتانسیل تأثیرگذاری مستقیم روی کیفیت آب در حوزة بندر را دارند.

جدول (2): طبقه­بندی منابع آلاینده در مناطق بندری

در نهایت، یک فرم بصری و آسان شکل (3) برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز هر منبع آلاینده و تخمین احتمال وقوع و پیامدهای ناشی از آن نمایش داده شده است که شامل: (1) طبقه­بندی، (2) موقعیت، (3) خصوصیات منابع، (4) فراوانی وقوع، (5) اقدامات اتخاذ شده و (6) واکنش‌های اجتماعی می‌باشد.

شکل (3): نمونه فرم جمع آوری اطلاعات

3-4- ارزیابی ریسک زیست­محیطی

ارزیابی ریسک زیست­محیطی در سطح یک منبع آلاینده بر اساس یک شاخص چندین پارامتری توسط فرمول زیر قابل بیان است:

(1)                                                                                                                                                                 C_i R_i= P_i × V_i ×

R: ریسک زیست­محیطی،

 P: احتمال وقوع،

 V: آسیب‌پذیری،

 C: پیامد در منبع آلاینده i می‌باشد.

بر اساس تخمین ریسک، منابع آلاینده با در نظرگرفتن معیار‌های قابل پذیرش: (1) منابع آلاینده با ریسک بالا (Ri> 16) نیازمند مطالعه‌ای از مسائل مرتبط با ریسک و پذیرش فوری اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی لازم می‌باشد، (2) منابع با ریسک متوسط (4< Ri≤ 16) نیازمند مطالعه‌ای از مسائل مرتبط با ریسک و ارزیابی نیاز به پیاده­سازی اقدامات فوری کامل یا نیمه کامل پیشگیرانه و اصلاحی و (3) منابع آلاینده با ریسک پایین (Ri≤ 4) که نیاز به انجام عمل خاصی ندارند، طبقه­بندی می‌شوند.

3-4-1- احتمال (Probability)

احتمال، به عنوان یک معیار اندازه‌گیری از وقوع یک خطر زیست­محیطی (منبع آلوده) که قابل رخ دادن خواهد بود، تعریف شده است. یا به عنوان زمان سپری شده بین تخلیه‌ها تعریف می‌شود جدول (3).

3-4-2- آسیب‌پذیری (Vulnerability)

آسیب‌پذیری به ویژگی‌های سیستم و پتانسیل آسیب دیدن آن اشاره دارد. بنابراین، آسیب‌پذیری از نظر روابط توابع میان حساسیت زیست­محیطی در برابر یک اختلال و حالت حفاظتی منابع طبیعی مربوط به ارزش گیرنده در معرض ریسک با فرمول زیر بیان شده است:

                                                    (NA_i + 2 × EV_i )  2 × SU_i     +  ×    V_i =

                 حساسیت                         حالت حفاظتی

SU : حساسیت،

 NA : طبیعی بودن،

 EV : ارزش اکولوژیکی مربوط به یک منبع آلاینده می‌باشد.

در جدول (3) شاخص‌ها، اندازه‌ها و معیار‌های ارزیابی برای هر پارامتر را نشان می‌دهد. حساسیت عموماً با عنوان ظرفیت محیط­زیست برای یکسان­سازی یک اثر بیرونی تعریف می‌شود. حساسیت به آلودگی می‌تواند به زمان مورد نیاز برای بازیابی شرایط اولیه نیز تعریف شود. حالت حفاظتی فرآیند‌های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی و عناصر محیط­زیستی به عنوان طبیعی بودن یک ترکیب و ارزش اکولوژیکی در نظرگرفته می‌شود. طبیعی بودن با عنوان عدم وجود تغییرات فیزیکی انسانی تعریف می‌شود. مناطق تغییر یافته اطراف منابع آلاینده برای ارزیابی آن محاسبه می‌شود. ارزش اکولوژیکی به عنوان ظرفیت ساخت یک منطقه مطمئن برای پشتیبانی گونه‌های گیاهی و جانوری تعریف می‌شود. با در نظرگرفتن این تعریف، تخمین ارزش اکولوژیکی بر اساس شناسایی عناصر قابل توجه زیست­محیطی می‌باشد(مناطق حفاظت شده).

3-5-3- پیامد (Consequences)

پیامد با عنوان تأثیر روی تخریب/بهبود محیط یا اجتماع تعریف می‌شود که ممکن است نتیجه خطرات زیست­محیطی باشد. بنابراین، پیامد از نظر تأثیر بر روی  محیط­زیست( اثر تخلیه) و جامعه ( اثر اجتماعی) با فرمول زیر شرح داده می‌شود:

(3)                                                                                                                               (AM_i + SR_i) × (HZ_i + EX_i) +  C_i=  

                                                                                                                اثر اجتماعی                     اثر تخلیه

HZ : میزان مخاطره آفرینی خطرات،

 EX : وسعت محدودة آلاینده،

 AM : میزان تدابیر اتخاذ شده،

SR : واکنش‌های اجتماعی منبع آلاینده i می‌باشد.

 جدول (3) شاخص‌ها، اندازه‌ها و معیار‌های ارزیابی برای هر پارامتر را نشان می‌دهد. تأثیر تخلیه مربوط به میزان مخاطره آفرینی خطرات و وسعت آنها می‌باشد. میزان مخاطره آفرینی خطرات با عنوان پتانسیل تأثیر کیفیت زیست­محیطی و شیمیایی محیط تعریف می‌شود و بر‌اساس تداوم، تجمع و میزان سمی بودن مواد تخلیه شده استفاده شده توسط منابع آلاینده می‌باشد. وسعت محدودة آلاینده با عنوان سطح تحت تأثیر یک خطر زیست­محیطی تعریف می‌شود. وسعت محدوده با استفاده از میزان درصد آب هر سطح که توسط سه فرآیند ( آلودگی باکتریایی، کاهش اکسیژن محلول و آلودگی شیمیایی) با استفاده از مثال‌های عددی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، ارزیابی می‌شود. تأثیر اجتماعی به دو سوال پاسخ می‌دهد: (1) جامعه برای کاهش تأثیرات منابع آلاینده باید چه کاری انجام دهد؟(تدابیر اتخاذ شده) و (2) چگونه جامعه این تأثیرات را درک می‌کند؟( واکنش‌های اجتماعی)تدابیر اتخاذ شده، احتمال آن دسته از اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی، که به منظور مبارزه با یک منبع آلاینده انجام می‌دهند تا به اهداف خود دست یابند را ارزیابی می‌کند. پارامتر تدابیر اتخاذ شده با استفاده از سطح دستورالعمل‌های کاری موجود برای برخورد با علل و یا اثرات آن تخمین زده شده است. در نهایت، واکنش‌های اجتماعی به هشدار‌های اجتماعی که منبع آلاینده تولید می‌کند، بستگی دارد.تمام پارامترها بین 1 تا 4 ارزش گذاری شده‌اند. جدول (3). سطوح بالاتر به معنای ریسک زیست­محیطی بالاتر می‌باشد. برای ارزیابی میزان و اندازة خطر یک منبع آلاینده، بزرگ‌ترین سطح به دست آمده طبقه، پذیرفته خواهد شد.

جدول (3): شاخص‌ها، پارامترها و معیارهای ارزیابی آنها

پایداری مواد به کار گرفته شده در ماهیت منبع آلاینده

3-6- شناسایی خطرات زیست­محیطی

در این روش منابع آلاینده به عنوان خطرات زیست­محیطی بالقوه در بندر شناخته می‌شوند. در بندر بوشهر، 44 منبع آلاینده شناسایی شده است. از مهم­ترین منابع آلاینده‌های زیست­محیطی در این بندر می‌توان موارد زیر را نام برد: (1) آلودگی‌های نفتی: نشت و ورود حجم عظیم مواد نفتی، روغنی و گازوئیلی به دریا که در اثر بارگیری و تخلیة بخش عمدة مواد مایع، عملیات سوخت­رسانی، تخلیه آب تعادل نفت‌کش‌ها و کشتی‌ها و تعمیرات تأسیسات مربوطه ایجاد شده است. از 44 مورد خطرات شناسایی شده، تقریباً نیمی از این خطرات مربوط به آلاینده‌های نفتی هستند، (2) زائدات مایع و جامد کشتی‌های مسافربری و باری:  با توجه به قوانین مربوطه و اقدامات لازم مدیران، خطرات زیادی در این مقوله مشاهده نگردید، (3) فاضلاب‌های صنعتی و شهری: در اثر تخلیه آنها به محیط آبی دریا بدون شک یکی از    زیان­بارترین خطرات محیط‌های آبی هستند که کیفیت آب دریا را تهدید می‌کنند. در این پژوهش 4 نقطة تخلیی فاضلاب شهری و 4 نقطة فاضلاب صنعتی شناسایی شدند و (4) روان­آب‌های سطحی آلودة محدوده­های مجاور بنادر.

3-7- طبقه­بندی خطرات زیست­محیطی

 این منابع آلاینده، براساس موقعیت‌ نسبت به بندر طبق‌ بندی شده‌اند که با توجه به منابع خطرات، موقعیت تمامی آنها در بندر قرار دارد.

نمودار )1(: طبقه­بندی بر اساس موقعیت منابع آلاینده

علاوه بر این، طبقه­بندی منابع آلاینده براساس فعالیت تولیدی آنها انجام شده است،که: فعالیت‌های دریایی (43%)، پایانه‌های حمل­و­نقل (29%)، فعالیت‌های صنعتی (14%) و فعالیت‌های شهری (12%) و شیلات (1%) شناخته شده است.

نمودار (2): طبقه­بندی بر اساس فعالیت تولیدی منابع آلاینده

4- نتیجه­گیری

ارزیابی ریسک زیست­محیطی به­دست آمده مدیریت منابع آلاینده را به صورتی انعطاف پذیر، همه­کاره و سلسله مراتبی تسهیل می‌کند. با این وجود، اطلاعات بسیاری باید جمع­­آوری شود و افراد مختلفی برای به­دست آوردن تمام اطلاعات باید مشورت بدهند(مدیران بندر سایر گروه‌ها، مدیران محلی، و غیره). بدون شناسایی مناسب و کامل خطر، با استفاده از این روش، این امر تخمین و مدیریت ریسک زیست­محیطی می‌تواند بسیار دشوار یا غیر ممکن باشد. پس از شناسایی خطر، مقامات بندر قادر به برآورد و مدیریت ریسک زیست­محیطی هر یک از منابع آلاینده خواهند بود. با این حال، آنها ممکن است به پشتیبانی فنی دقیق در مدل‌های عددی و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی نیاز داشته باشند تا زمان ماندگاری، اندازه و پارامترهای طبیعی را تخمین بزنند. با در نظرگرفتن هدف از این مطالعه نتیجه می‌گیریم که این روش ارائه شده برای ارزیابی ریسک زیست­محیطی منابع آلاینده در مناطق بندری، به منزلة یک روش پیشرفته، دقیق و مفصل بیان شده و مناسب برای مدیریت کیفیت آب بنادر می‌باشد. این روش عامل‌های (استرس­زا) متعدد و خواص زیست­محیطی گیرندة (نقاط­پایانی) که اطلاعات ضروری برای مدیریت هزینه و سود می‌باشند را در نظر می‌گیرد. فرآیند بکارگیری این روش برای استفاده در بنادر دیگر فراهم شده است.