بررسی تأثیر سامانه‌های مدیریت یکپارچه (IMS) بر میزان بهره‌وری سازمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد وکارشناس مسوول برنامه‌ریزی و بودجه بندر امام خمینی (ره)

چکیده

پژوهش حاضر به ­منظور بررسی تأثیر پیاده­سازی سامانه­های مدیریت یکپارچه (IMS) بر میزان بهره­وری ادارة­ کل بنادر ­و دریانوردی استان خوزستان انجام شده است. جامعۀ آماری این پژوهش 394 نفر از کارکنان این ادارة کل می‌باشد که تعداد 195 نفر به عنوان نمونة جامعة آماری بر اساس جدول کرجسی و مورگان به­ صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. اطلاعات از‌ طریق ‌پرسش­نامۀ برگرفته از مقاله لوسین دانیل و همکاران (2012) جمع­آوری و با استفاده از تحلیل رگرسیون گام به گام و آزمون همبستگی اسپیرمن از طریق  نرم‌افزار SPSS، تجزیه و تحلیل شد. محور اصلی پژوهش مبتنی بر 6 شاخص مهم IMS شامل سیاست، برنامه­ریزی، پیاده­سازی و بهره­برداری، بررسی مدیریت، بهبود و ارزیابی عملکرد می‌باشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد از مجموع این شاخص­ها  تعداد 5 شاخص بر بهره­وری سازمانی تأثیر داشته است.

کلیدواژه‌ها

1- مقدمه       

امروزه توجه به کیفیت به ­صورت فراگیر تمامی مرزهای جغرافیایی را در سطح دنیا در نوردیده است. آمار روز افزون گواهینامه­های سیستم­های مدیریت کیفیت که در سطح دنیا صادر می­شوند، بهترین شاهد بر این ادعا است. در کشور ما نیز در سال­های اخیر سازمان­های مختلف تولیدی و خدماتی تلاش زیادی را در جهت افزایش کیفیت محصولات و خدمات خود صرف کرده­اند. پیاده­سازی یک سیستم مدیریت کیفیت به­عنوان یکی از بهترین روش­ها برای نیل به این هدف است. هدف اصلی استانداردهای سیستم مدیریت یکپارچۀ IMS، ایجاد زمینة ارزیابی و ارتقای توانایی شرکت­ها می­باشد. انتظار می­رود استقرار صحیح نظام مدیریت یکپارچه باعث شناسایی نیازمندی­های کیفیت محصول، توانایی کنترل محصول نامنطبق، حذف دوباره­کاری­ها، حذف احتمال استفاده از محصول نامنطبق در فرآیند تولید، سازماندهی محیط کار، مشخص شدن مسئولیت­ها، اختیارات و خصوصیات مثبت دیگری شود (امیران، 1381).

 

1-1- بیان مسئله

  با توجه به­ ساختار فیزیکی و فعالیت ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان و واردات، صادرات و تخلیه و بارگیری فرآورده­های نفتی و غیرنفتی، ضرورت استقرار سیستم مدیریت یکپارچۀ IMS در این ادارة کل بررسی شد. شواهد نشان داد با استقرار این سیستم، نظم خاصی بر روش‌های کاری و فرآیندهای اصلی سازمان حاکم و قانونمندی و نظام‌مندی جای خود را در این اداره پیدا کرده است. با این وجود، هنوز عده­ای از مدیران و کارکنان این منطقه آن را هزینه­ای بیش نمی‌دانند. پژوهش حاضر برای رد یا پذیرش این‌گونه عقاید انجام شد تا با نتایج حاصل از آن بتوان در مورد استاندارد مذکور قضاوت بهتری داشته باشیم. برای داشتن آینده‌ای پویا و توسعه‌یافته و ایستادگی اقتصادی در دنیای پر رقابت امروزی، نیازمند افزایش بهره­وری و استفاده حداکثری از حداقل امکانات می‌باشیم.

امروزه همه کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه به اهمیت بهره‌وری به ­عنوان یکی از ضرورت­های توسعة اقتصادی و کسب برتری رقابتی پی برده­اند. اغلب کشورهای در حال توسعه به ­منظور اشاعة فرهنگ نگرش ویژه به بهره­وری و تعمیم بکارگیری فنون و روش­های بهبود آن سرمایه‌گذاری­های قابل توجهی انجام داده­اند. در ایران توجه به مقولة بهـره­وری به دلایل مختلفی از جمله حاکم نبودن فرهنگ و نگرش درست

به بهره­وری در جامعه مورد غفلت قرار گرفته است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که حلقة مفقوده اقتصاد ایران پیش از آنکه سرمایه و یا منابع طبیعی باشد، نبودن بهره­وری نیروی کار است (مجاجری و کامیاب، 1390). سیستم مدیریت یکپارچه (IMS) در ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان  بندر امام خمینی(ره) در 3 بعد فعالیت می­کند: (1) بعد کیفیت بر اساس استاندارد مدیریت کیفیتی ISO9001(2000). با سه هدف رضایت مشتری، تضمین کیفیت و بهبود مستمر، (2) بعد زیست‌محیطی بر اساس استاندارد مدیریت زیست‌محیطی ISO14001(2004). در این بعد سازمان به ­دنبال این است که براساس بازنگری­ها یا ممیزی­های زیست‌محیطی عملکرد زیست‌محیطی خود را ارزیابی کند و (3) بعد ایمنی و بهداشت حرفه‌ای[1] بر اساس استاندارد OHSAS 18001(1999). طبق این استاندارد سازمان تلاش می­کند تا با شناسایی کانون­های پرخطر و عوامل حادثه، محیط را برای کارکنان، مشتریان و طرف­های ذینفع ایمن کند. مجموعۀ این سه بعد دنیای وسیع IMS را تشکیل می­دهند. با استقرار این سیستم تغییرات مهمی در این سازمان به وجودآمده است. به نظر می‌رسد از آغاز استقرار این سیستم تا کنون حوادث، کاهش یافته و فعالیت‌های کاری، بهتر شده، آموزش و بهبود سازمانی ، اثربخش‌تر و بهتر شده است. بر این اساس این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا استاندارد بر بهره­وری این سازمان مؤثر بوده است یا خیر؟ برای انجام تحقیق در مورد سیستم‌های مدیریت یکپارچه، بر پایة نظر گسولومون، لوسین دانیل و  لیلیانا نخست تعداد 6  بُعد یا شاخص بسیار مهم شناسایی شد، سپس بر اساس آنها، تأثیر IMS بر بهره­وری سازمان بررسی گردید.

 

1-2- ضرورت و اهمیت پژوهش

مسائل امروز سازمان­ها با راه­حل­های دیروز حل‌شدنی نیست. با توجه به شرایط محیطی  پیچیده، پویا و نامطمئن امروزی، سازمان­ها دیگر نمی‌توانند با تغییرات سطحی و ظاهری در ساختارها، روش­ها، سیستم­ها و غیر آن، حیات بلندمدت خود را تضمین کنند. هر یک از عرضه­کنندگان کالا یا خدمات علاوه بر عرضة محصولی مناسب و مطابق با استانداردهای بازار باید بتواند توانایی خود را در مورد عرضة مداوم چنین محصولی اثبات کنند و بر طبق روش­ها و قاعده‌های مشخص و معینی عمل نمایند. به عبارت دیگر، باید دارای سیستم تضمین کیفیت باشند. اما در کنار پیاده‌سازی سیستم تضمین کیفیت باید به این مسئله بسیار مهم توجه داشته باشند که داشتن گواهینامه ایزو شرط لازم محسوب می­شود و صرفا نقطة آغازی برای حرکت در جهت بهبود مستمر است.

 

 1-3- مبانی نظری و ادبیات پژوهش

1-3-1- تعاریف متغیرها

استاندارد:

استاندارد در لغت به معنی نظم، قاعده و قانون است. بنابراین در رابطه با مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران این واژه این­گونه تعریف شده است: معیار و روشی که بر اساس آن کیفیت یک کالا و خدمات، مقایسه و سنجیده می‌شود.

IMS:

اصطلاح  IMSمخفف  عبارت Integrated Management System به معنی نظام مدیریت یکپارچه می‌باشد.

نظام مدیریت کیفیت:

 نظام مدیریت کیفیت آن بخش از نظام مدیریت سازمان است که بر دستیابی به نتایج از نظر اهداف کیفیت، جهت تأمین نیازها، انتظارات، الزامات و یا خواسته­های مشتری (ISO9001) تأکید دارد.

(1) مدیریت کیفیت بر اساس استاندارد ISO9000(2000): مدیریت کیفیت عبارت از مجموعۀ فعالیت­های هماهنگ‌شده برای هدایت و کنترل سازمان در امور مرتبط با کیفیت می‌باشد.

(2) مدیریت زیست‌محیطی بر اساس استاندارد ISO14000(2004): این استاندارد الزاماتی را برای یک سیستم مدیریت زیست‌محیطی مشخص می­کند تا یک سازمان بتواند خط­مشی و اهدافی را با در نظرگرفتن الزامات قانونی و­ اطلاعاتی راجع به پیامدهای بارز زیست‌محیطی تدوین نماید.

(3) مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه­ای بر اساس استاندارد [2]OHSAS18001(1999): بخشی از سیستم مدیریت کلی است که مدیریت ریسک­های ایمنی و بهداشت حرفه­ای مرتبط با فعالیت­های تجاری سازمان را تسهیل می­نماید، که شامل ساختار سازمانی، طرح­ریزی فعالیت­ها، مسؤلیت­ها، دستورالعمل­ها، و روش‌های اجرایی فرآیندها، توسعۀ منابع، اجرا، بازنگری و نگهداری خط­مشی ایمنی و بهداشت حرفه­ای سازمان می­شود.

مفهوم کیفیت

 کیفیت یکی از واژه­های اصلی و کلیدی مرتبط با سیستم­های مدیریت کیفیت است. در تعریف عام، کیفیت به معنی تطابق با مشخصات و معیارهای تعیین شده و تناسب محصول با اهداف می­باشد در این تعریف کیفیت بیشتر از جنبة یک محصول مورد ارزیابی قرار می­گیرد.

 

1-3-2- نظریه­های کیفیت

نظریة ادوارد دمینگ

دمینگ، نظریۀ SPC را طی جنگ جهانی دوم با موفقیت در ایالت متحده پیاده کرد و توانست طراحان، مهندسان و بازرسانی را برای فعالیت‌های جنگ آموزش دهد. آموزش او به کاهش بسیار در ضایعات و دوباره­کاری منجر، و موجب افزایش بهبود بهره­وری شد. دمینگ اصرار دارد که تغییر سیستم و فرآیندها با مسئولیت مدیران  همراه است و آنها باید انحرافات در سیستم­ها وفرآیندها را با استفاده از نمودارهای کنترل بشناسند و کنترل نمایند. او آموزش می­دهد که تمام سیستم­ها، حاوی مقدار معینی از انحراف می‌باشند. یعنی عملکرد آنها حول مقدار متوسطی گاه بیشتر از حد متوسط و گاه کمتر از آن تغییر می­کند. برای رسیدن به اهداف کیفیت، وی چرخه­ای را (چرخه PDCA ) به این ­صورت معرفی کرد: (1) برای رسیدن به اهداف برنامه­ریزی کنید، (2) طرح­ها و برنامه­ها را اجرا کنید، (3)  عملکرد را با برنامه­ها و اهداف مقایسه کنید و (4) در مواردی که اهداف محقق نشده است، اقدامات اصلاحی انجام دهید.

در این دوره بود که دمینگ 14 اصل خود را به شرح زیر معرفی کرد: 

(1)        ایجاد اهداف ثابت و درازمدت برای بهبود مستمر خدمات و محصولات برای توسعة سهم بازار و حضور بیشتر در بازار رقابتی،

(2)        توجه به اصل تغییر در نیاز مشتریان و تغییرات سازمانی در تصمیمات مدیریت مؤسسات،

(3)        کنترل فرآیند تولید به جای بازرسی محصول نهایی،

(4)        توجه به کاهش هزینه­های کلی تولید به جای هزینه­های جزیی با در نظر گرفتن کیفیت،

(5)        بهبود مستمر و بازسازی مداوم با هدف کاهش هزینه­های تولید، ارتقای کیفیت محصولات و خدمات و بهره­وری بیشتر،

(6)        ایجاد و اجرای یک سیستم آموزش حین کار و آموزش­های عملی،

(7)        رهبری در سازمان با هدف حاکمیت بر قلب­ها در جهت همسوکردن سازمان برای رسیدن به اهداف،

 

(8)        ایجاد فضایی مناسب برای مشارکت در سازمان،

(9)        ایجاد گروه­های سازمانی و ارتباطات مناسب در بخش­های سازمان،

(10)    بیان و ابلاغ اهداف کیفی به ­صورت شفاف، قابل اندازه­گیری، قابل دستیابی، با زمان و مسئول مشخص،

(11)    جایگزینی اهداف کیفی به­جای کمی و رهبری به ­جای مدیریت،

(12)    ایجاد انگیزه و غرور و حس تعلق به شرکت در پرسنل،

(13)    ایجاد آگاهی در پرسنل در ارتباط با تغییرات محیط تجارت، کسب وکار و لزوم بهبود مستمر  و

(14)    تعهد مدیریت در ارتقای کیفیت و بهره­وری در سازمان.

نظریة دکترجوزف جوران

دکتر جوزف جوران بیش از هر چیز بر مشتریان تأکید می­کرد. از دیگر نقطه نظرات او این است که سازمان­ها باید هزینۀ کیفیت را کاهش دهند. این با رویکرد دکتر دمینگ که هزینۀ کیفیت را نادیده می­گرفت کاملاً متفاوت است. دکتر جوران به دلیل ارائۀ «نقاط ضعف»، «مشتری درون‌سازمانی» و «وجوه سه‌گانۀ کیفیت» مشهور می‌باشد. همچنین نظریة او به خاطر «تحلیل پاره­تو» در حل مسائل هزینۀ کیفیت به ­عنوان ابزار اولویت­بندی و نمایش فعالیت و شورای کیفیت به ­عنوان پشتیبانی اجرای کیفیت در شرکت­ها از اعتبار خاصی برخوردار است. وجوه سه‌گانۀ کیفیت او عبارت از برنامه­ریزی کیفیت، کنترل کیفیت و بهبود کیفیت می‌باشد.  

او معتقد است که با اندازه­گیری و حل مشکلات و مسائل کیفیت، می­توان صرفه­جویی­های بزرگی در هزینه داشت. پول، زبان اصلی مدیریت است و هزینه­های کیفیت ضعیف را می­توان به شکل هزینه­های بازرسی و هزینه­های پیشگیری سنجید. پنج اصل جوران در مورد کیفیت به شرح ذیل است:

(1) کیفیت در طراحی: درموقع طراحی، کیفیت به صورت جامع درصدر توجه باشد،

(2) کیفیت در اجرا: مراحل ساخت با طراحی مطابقت کامل داشته باشد،

(3) کیفیت در دسترسی: قابلیت تعمیر ونگهداری واطمینان در محصولات،

(4) کیفیت در ایمنی: میزان احتمال خطر و حوادث در محصولات در موقع استفاده مدنظر قرار گیرد و

(5) کیفیت دراستفاده: کیفیت کالا و خدمات در کلیه مراحل بستهبندی، ارسال، نگهداری و غیر آن، حفظ شود.

نظریة تاگوچی

کار تاگوچی در زمینۀ طراحی آزمایش­هایی است که ژاپن در دهۀ 1950 به­ سوی آن قدم برداشت. او روش­های قوی‌ای در طراحی محصولات و فرآیندهای جدید ارائه کرد. روش تاگوچی امکان ارائة این اطلاعات حیاتی با تعداد آزمایش و تجربۀ بسیار کمتری را فراهم کرد. نتیجه آنکه محصولات و فرآیندها به ­منظور مقاومت در برابر (اغتشاش) ایجاد می­شوند. به نظر تاگوچی، طراحی، جزء اصلی هزینۀ محصول نهایی است و توسعۀ محصول سه مرحله دارد:

(1) طراحی سیستم: طراحی سیستم توأم با نوآوری است،

(2) طراحی پارامتر: مرحلۀ کلیدی است که در آن مقادیر پارامتری محصول و سطوح عمل عوامل فرآیند، به­طوری که حداقل حساسیت را به عوامل اغتشاش داشته باشد، تعیین می‌شود و

(3) طراحی تلورانس: به­ معنی صرف پول برای مواد، اجزاء یا ماشین آلات مرغوب­تر است.

ایدۀ مهم دیگری که تاگوچی بیان کرد، تابع زیان است. این تابع تأثیر بسیاری در اندیشه و عمل کیفیت دارد. این ایده جایگزین دیدگاه سنتی شد که بر اساس آن محصول در صورتی که حدهای مشخصات را محقق کنند قابل قبول می‌باشند. چنین دیدگاهی به معنی آن است که حدی وجود دارد که محصول به علت ناتوانی برای تحقق مشخصات در آن حد، غیرقابل‌قبول می­شود. تاگوچی استدلال می­کند که انحراف در محصول حتی در حیطۀ حدهای مشخص‌شده «زیان برای اجتماع» در دورۀ عمر محصول ایجاد می­کند. و هر چه محصول از ارزش مورد نظر خود دورتر می­شود انحطاط در عملکرد آن بیشتر خواهد بود. او بر این باور است محصولی که به مشتری می­رسد، اگر نتواند کارکرد خود را داشته باشد، زیان‌آور است. این زیان از طرف مشتری در هزینه­های تعمیر و از طرف سازنده در هزینه­های تضمین، افت اعتبار شرکت و از دست رفتن شغل و بازار جلوه می­کند. برای به حد‌اقل رساندن این زیان، بهبود کیفیت باید تا رسیدن به کمال ادامه پیدا کند. به عبارت دیگر فعالیت بهبود، هرگز نباید متوقف شود. بهبود کیفیت مشهورترین اثر کاربرد روش­های تاگوچی است.

نظریة فیلیپ کرزابی

«چهار مطلق» کیفیت کرزابی و برنامۀ کیفیت جامع کرزابی نقش بسیار زیادی در فلسفۀ کیفیت داشته است. این چهار مطلق عبارتند از: (1) تعریف کیفیت از انطباق با خواسته­ها، یعنی مدیران باید خواسته­ها و معیارهای کیفیت را تعیین کنند. در غیر این صورت اپراتورها تصمیم می‌گیرند که چه چیزی لازم است، (2) سیستم کیفیت مبتنی بر پیشگیری، (3) استاندارد عملکرد، نقص صفر (کار بی نقص) می‌باشد، یعنی هدف «کیفیت کامل می‌باشد» و (4) اندازه­گیری کیفیت، قیمت عدم‌انطباق است. به نظر می­رسد که هزینۀ اندازه­گیری­های کیفیت، یک محرک اصلی برای مدیـریت است. بـرنامۀ جـامع کیفیت کـرزابی، بـرنامۀ خاصی برای اجرای

کیفیت جامع است. این برنامه شامل سنجش کیفیت، برنامه­ریزی کیفیت و آگاهی نسبت به آن، آموزش نیروی­کار، سرمایه­گذاری بر روی کارکنان و بازنگری و ارزیابی فعالیت­های بهبود می‌باشد.

 

1-4-مفهوم بهره­وری

زمان استفاده از کلمه بهره­وری در فرهنگ اقتصادی، مربوط به دو قرن قبل است، در فرهنگ لغات، کلمه Productivity یا Productive به معنای (تولید نمودن) از فعل Produire در زبان فرانسه و یا Produce در زبان انگلیسی گرفته شده است. در زبان فارسی برای یافتن کلمات مترادف می­توان از کلمات "بهره وری" یا "توانایی تولید" کمک گرفت. در فرهنگ­های فارسی، واژة بهره­وری به معنی "بهره­ور بودن و بهره­برداری" که مشتق از کلمه بهره­ور بودن به معنای "بهره­بر، بهره­بردار، دارای بهره، سود برنده" (عمید، 1372) و نیز به معنای "با فایدگی، بهره­برداری، سودبرندگی، کامیابی" و بهره­جو، بهره‌بردار، با فایده، سودبرنده، کامیاب" (دهخدا، 1370) آمده است. در فرهنگ انگلیسی واژة Productivity به معنی "سرشاری، حاصلخیزی، باروری، سودمندی و استعداد تولیدی" (معین، 1374) و نیز "قدرت تولید، مولدیت و بهره­وری" (آریانپور، 1371) که عبارت است از نسبت مقدار معینی محصول و مقدار معینی از یک یا چند عامل تولید (منوچهر فرهنگ، 1369) بهره­وری، بازدهی و قدرت تولید که رابطة میان تولید کالاها و خدمات با عوامل تولید مورد استفاده در تولید آن کالا و خدمات است آمده است (قره باغیان 1372). در فرهنگ­های تخصصی مدیریت و اقتصاد، بهره­وری عبارت است از میزان بازده در هر واحد داده، مانند بازده (ستاده) کارفرد در ساعت، یا بازده هریک پوند سرمایه­گذاری (صائبی، 1371). در دائره المعارف بریتانیا نیز چنین آمده است، بهره­وری در اقتصاد عبارت است از نسبت آنچه تولید شده به آنچه برای تولید مورد نیاز است (توفیق، 1371). در حالت کلی بهره­وری سازمانی عبارت است از انجام عقلایی و منطقی کارهای درست به روشی صحیح که حاصل جمع کارایی و اثربخشی یک مجموعة هدف­دار و منسجم می‌باشد (ابطحی، 1375).

بهره‌وری مساوی مجموع کارایی و اثربخشی می‌باشد. اثربخشی  به معنی تحقّق اهداف سازمان است. درجه دسترسی به هدف‌های از پیش تعیین‌شده در هر سازمان، میزان اثربخشی را در هر سازمان  نشان می­دهد

(طاهری، 1388). اثربخشی میزان تحقق اهداف است و نشان می­دهد که مجموعه­ای از نتایج، با چه میزان کیفیت به دست آمده‌اند (سومانث، 1994). جکسون[3](2003) معتقد است اثربخشی در بخش تولید نشان می‌دهد که  تا چه حدی برای درآمدزایی هزینه شده است (تانژن به نقل از رضایی، 1385). اثربخشی سازمان عبارت است از درجه یا میزانی که سازمان به هدف­های مورد نظر خود نائل می­آید.  اثربخشی یک مفهوم کلی دارد. اثربخشی به صورت ضمنی در برگیرندة تعداد زیادی از متغیرها است. هنگام تعیین اثربخشی سازمان حدود یا میزانی که هدف­های چندگانه (چه رسمی و چه عملیاتی) تامین شده‌اند، سنجیده یا اندازه‌گیری و قضاوت می‌شوند (دفت، 1380).

کارایی نسبت ستاده به داده را می‌گویند که برابر با مصرف بهینۀ منابع می­­باشد. سومانث کارایی را نسبت خروجی واقعی به خروجی استاندارد مورد انتظار می‌داند و نشان می­دهد که منابع با چه کیفیتی در جهت نیل به نتایج، مورد بهره­وری قرار گرفته‌اند. جکسون کارایی را این چنین نشان می­دهد که چه مقدار هزینه در مقایسه با حداقل هزینه­ای که ( از لحاظ نظری) مصرف می­شود، برای انجام عملیات مورد نظر در یک سیستم خاص لازم است. کارایی سازمان عبارت است از مقدار منابعی که برای تولید یک واحد محصول به مصرف رسیده است (دفت، 1380). کارآیی به عنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد از پیش تعیین‌شده، تعریف شده است. به­طور مثال اگر از فردی در 8 ساعت کار انتظار تولید 100 واحد محصول را داشته باشیم اما در عمل وی 96 واحد تولید کند، گفته می­شود کارآیی او 96% است (طاهری، 1388).

 

1-3-تاریخچة بندر امام خمینی (ره)

بندر امام خمینی (ره) در سال 1311 هجرى شمسى در استان خوزستان با 2 پست اسکله به بهره­بردارى رسید. این بندر هماکنون با 37 پست اسکله با طول بیش از 7 کیلومتر، هر سال پذیراى صدها فروند کشتى اقیانوس پیما می‌باشد. همگام با پیشرفت در صنعت حمل و نقل دریایی و ساخت کشتی­هاى تخصصى، بندر امام نیز به انواع ترمینال­ها و امکانات پیشرفته، از جمله، ترمینال کانتینرى، ترمینال پودر آلومینیوم، ترمینال و سیلوى ترانزیت غلات، ترمینال کالاهاى عمومى و متفرقه، ترمینال سنگ معدن، ترمینال و مخازن روغن، ترمینال و مخازن نفتی و غیر آن مجهز می‌باشد. بندرامام خمینى با بهره­گیرى از پیشرفته­ترین تجهیزات ویژة بندرى و ساماندهى آن در قالب ناوگان تجهیزات خشکى و دریایى، کامل­ترین مجموعة خدمات بندرى را در اختیار صاحبان کالا و کشتى­ها قرار می­دهد. بندر امام خمینى از مهم­ترین و بزرگ‌ترین پایانه­های تجارى ایران به شمار مى­رود. از ویژگی­هاى منحصر­ به فرد این بندر برخوردارى از یکصد و سی و پنج کیلومتر راه‌آهن داخلى، اسکله‌ها، انبارها و باراندازها و امکان حمل یک­سره و مستقیم کالا بین کشتی­ها ومهم­ترین مراکز تجارى و صنعتى ایران وکشورهاى همسایه می‌باشد. این بندر در راستای سیاست­های دولت مبنی بر خصوصی­سازی و کاهش تصدی­گری، بسیاری از فعالیت­ها و خدمات (اعم از اصلی و پشتیبانی) را به تأمین‌کنندگان واجد صلاحیت و تحت شرایط کنترل شده­ای برون‌سپاری کرده و نظارت بر این فعالیت­ها را در کنار مسایل حاکمیتی بر عهده دارد.

 این مجتمع بندری با توجه به ماهیت وجودی و نوع فعالیت خود از الزامات مربوط به طراحی و توسعه مطابق بند 7-3 و الزامات مربوط به صحّه‌گذاری فرایندهای تولید و ارائه خدمات مطابق بند 7-5-2 استاندارد ISO9001:2008چشم­پوشی کرده است. این موضوع توانایی یا مسئولیت سازمان را در قبال فراهم آوری خدمات منطبق با الزامات قانونی و الزامات مشتری تحت تأثیر قرار نمی­دهد. سیستم مدیریت زیست‌محیطی در برگیرنده کلیة فعالیت­هایی است که پیامد بارز زیست‌محیطی دارد و بندر می­تواند آنها را کنترل کند.. سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در برگیرندة کلیة فعالیت های بندر می­باشد. واحدهای سازمانی بندر امام خمینی (ره) در دامنة کاربرد سیستم مدیریت یکپارچه فوق الذکر قرار دارند.

 

1-4- پیشینة تحقیقات

شجاع در سال 1382 تحقیقی را تحت عنوان «بررسی میزان بهره‏‎‎‏وری نیروی انسانی و عوامل مؤثر بر آن در شرکت­های حمل و نقل بین‌المللی کالا در تهران» انجام دادد. در این مطالعه به بررسی میزان بهره‏‎‎‏وری نیروی انسانی، تعیین عوامل مؤثر بر آن، اولویت‏‎‎‏بندی عوامل شناسایی‌شده و ارائه راهکارهای علمی حاصل از یافته‏‎‎‏های پژوهش پرداخته شده است. در این پژوهش تعداد 9 عامل به عنوان عوامل مؤثر بر بهره‏‎‎‏وری نیروی انسانی شامل حمایت سازمانی و نظام جبران خدمات، تقویت حس تعهّد و وفاداری در کارکنان، برنامه­ریزی و هدایت عملکرد کارکنان، ایجاد جوّ صمیمیت و همکاری در شرکت، روحیة رقابت‌پذیری، تکنولوژی، میزان آزادی و استقلال عمل کارکنان، آموزش، خلاقیت و نوآوری استفاده، و از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون ‏‎T‎‏ رابطة بین این عوامل با بهره‏‎‎‏وری نیروی انسانی بررسی شده است.

حسین‌پور در سال 1376، در پایان­نامۀ کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی میزان اطلاع و به‌کارگیری روش و اصول مدیریت کیفیت فراگیر (TQM) از سوی مدیران کل ادارات و دفاتر حوزۀ ستادی وزارت آموزش و پرورش، به این نتیجه رسید که  با استفاده از اصول مدیریت کیفیت، اثربخشی سازمان بیشتر می­شود. اصفهانی در پایان­نامة کارشناسی ارشد خود، به بررسی رابطۀ  اصول مدیریت کیفیت فراگیر و اثربخشی کارکنان در سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران پرداخت و به این نتیجه رسید که بین به­کارگیری اصول مدیریت کیفیت فراگیر و اثربخشی نیروی انسانی ارتباط معنی­داری وجود دارد.

اسماعیل پور (1373)، در پایان­نامۀ کارشناسی ارشد خود به بررسی نقش مدیریت کیفیت جامع (TQM) بر تعداد 14 شرکت تحت پوشش سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران پرداخت و نتیجه گرفت ارتباط معنی­داری بین میزان استفاده از روش­های انگیزشی مناسب با سیستم مدیریت کیفیت جامع (TQM) و موفقیت در اجرای آن وجود دارد. دهنویه (1382)، در پژوهش خود به ارزیابی نیازهای اساسی اجرای مدیریت کیفیت فراگیر (TQM) در مجتمع آموزشی درمانی حضرت رسول اکرم (ص) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بیمارستان مورد پژوهش نیازمند تقویت هر کدام از نیازهای اساسی اجرای  TQM به خصوص فرهنگ­سازی،کار تیمی، مشارکت کارکنان و توسعۀ منابع انسانی و ساختار سازمانی می‌باشد.

ممیوند (1388)، در پایان­نامة کارشناسی ارشد خود تأثیر استاندارد مدیریت یکپارچه IMS بر عملکرد شرکت نفت منطقة لرستان را بررسی کرد و نتیجه گرفت که سیستم یکپارچة مدیریت (IMS) باعث افزایش عملکرد منطقة لرستان شده است. میرزایی (1381)، در پایان­نامة ­کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «تأثیر مدیریت کیفیت IMS بر عملکرد شرکت پاکسان پتروشیمی خراسان» به بررسی عناصر دهگانة شاخص اندازه­گیری کیفیت پرداخت و نتیجه گرفت که به­کار­گیری اصول مدیریت کیفیت باعث افزایش 21 درصدی بهره‌وری در این شرکت شده است.

 

2- روش پژوهش

روش مورد استفاده در این تحقیق از نوع توصیفی ـ پیمایشی می‌باشد. جامعة آماری مورد مطالعه در این تحقیق، کلیه کارکنان رسمی و قراردادی ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان ـ بندر امام خمینی(ره) می­باشد که تعداد آنها 394 نفر است. بر اساس جدول تعیین حجم نمونه کرجسی و مورگان، تعداد  195 نفر به روش نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار ‌گردآوری داده‌ها در این پژوهش، مبتنی بر دو نوع پرسش­نامه شامل پرسش­نامة سیستم­های مدیریت یکپارچة (IMS)و پرسش­نامة بهره­وری بود. روایی پرسش­نامه‌ها از طریق مراجعه به نظرات متخصصان و خبرگان تأیید شده است. و پایایی پرسش‌نامه‌ها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب آزمون 94% و 95% محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل یافته­های پژوهش، در سطح آمار استنباطی از رگرسیون ساده جهت فرضیة اصلی و رگرسیون گام به گام جهت تعیین مقدار تأثیر ریزمتغیرهای مستقل بر متغیر وابسته و برای میزان شدت رابطة بین دو متغیر با توجه به اینکه داده­های تحقیق به صورت رتبه­ای می­باشند از ضریب همبستگی اسپیرمن به کمک نرم‌افزار SPSS استفاده شد.

 

3- تجزیه و تحلیل داده‌ها

در این پژوهش، یک فرضیة اصلی و شش فرضیة فرعی مطرح و بررسی شد که به ­ترتیب ارائه می‌شود. در فرضیة اصلی تاثیر سیستم­های مدیریت یکپارچة (IMS) بر میزان بهره­وری سازمانی بررسی شده است.

فرضیة اصلی: سیستم­های مدیریت یکپارچة (IMS) بر میزان بهره­وری سازمانی تأثیر دارد.

برای بررسی فرضیة فوق، با استفاده از تحلیل رگرسیونی ساده، متغیر سیستم­های مدیریت یکپارچة (IMS) به عنوان مستقل و متغیر بهره­وری سازمانی به عنوان متغیر وابسته تحلیل شدند که نتایج آن در جدول زیر آورده شده است. 

جدول(1): نتایج تحلیل رگرسیونی مربوط به فرضیة اصلی

رگرسیون خطی

مجموع   ضرایب

درجة آزادی

میانگین   ضرایب

F

سطح معنی‌داری

58.772

1

58.772

359.780

.000

31.528

193

193

.163

 

90.300

194

194

 

 

با توجه به نتایج جدول (1)، چون برای آمارة F مقدار 780/359% و سطح معنی­داری 000/0 به دست آمده است و این سطح کمتر از سطح خطای 5% می‌باشد، بنابراین نتیجه می­گیریم که برازش مدل رگرسیونی اجراشده، مناسب است. سطح معنی­داری به ­دست برای آمارة tمحاسبـه‌شـده، نشـان می­دهـد که ضریب رگرسیونی استـاندارد مربوط بـه

 

 

 

سیستم­های مدیریت یکپارچة (IMS) (807%=β) ، معنی­دار است، بنابراین استنباط می‌شود که به­ طور کلی ابعاد   سیستم­های مدیریت یکپارچة (IMS) در کنار هم به میزان 80%  پیش‌بینی‌کننده و تبیین‌کنندة بهره­وری سازمانی می­باشند. پس فرضیة اصلی (H1) مورد تأیید قرار گرفت. جهت بررسی میزان شدت همبستگی بین متغیرها با توجه به اینکه در تحقیق حاضر متغیرها از نوع رتبه­ای می­باشند از آزمون رتبه­ای اسپیرمن به شرح جدول (2) استفاده شد.

جدول(2): همبستگی بین متغیرهای سیستم­های

             

   
   
                                                                           
     

همبستگی بین متغیرها

     
     

تعداد

     
     

مقدار (rho)

     
     

سطح معنی‌داری

     
     

IMS و بهره‌وری       سازمانی

     
     

195

     
     

783/0

     
     

000/0

     
   
   

 

   
   

مدیریت یکپارچه (IMS)  و بهره­وری سازمانی

 

 

 

 

با توجه به اطلاعات جدول (2)،­ چون مقدار محاسبه‌شده برای ضریب همبستگی اسپیرمن (783%=rho) و سطح معنی­داری به دست آمده کمتر از 1%  می­باشد، بنابراین نتیجة آزمون، همبستگی زیادی را بین سیستم‌های مدیریت یکپارچه (IMS) و بهره­وری سازمانی نشان می‌دهد.

جدول(3): ضریب رگرسیونی استاندارد مربوط به سیستم­های مدیریت یکپارچه

                                                     

  

سیستم­های مدیریت یکپارچه (IMS)

  
  

ضرایب غیراستاندارد    b

  
  

ضرایب استاندارد β

  
  

آماره t

  
  

سطح معناداری

  
  

B

  
  

Std.    Error

  
  

Beta

  
  

.399

  
  

.174

  
  

 

  
  

2.296

  
  

.023

  
  

.886

  
  

.047

  
  

.807

  
  

18.968

  
  

.000

  

 

3- 1-فرضیه­های فرعی تحقیق

در جدول (4) داده‌های مورد نیاز برای تحلیل رگرسیون گام به گام سهم هر یک از ابعاد متغیر مستقل سیستم­های مدیریت یکپارچه (IMS) در بهره­وری سازمانی ارائه شده است. در این تحلیل مؤلفه­های سیستم­های مدیریت یکپارچه (IMS) به عنوان متغیر مستقل (پیش‌بین) و متغیر بهره‌وری سازمانی به عنوان وابسته (ملاک) در نظر گرفته شده‌اند.

فرضیة فرعی اول: سیاست در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره‌وری سازمانی تأثیر دارد.

             

   
   

جدول(4): نتایج تحلیل رگرسیونی     گام به گام

   
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   
     

متغیر

     
     

R

     
     

R2

     
     

تعدیل       R2

     
     

خطای استاندارد

     
     

F

     
     

سطح معنی‌داری

     
     

پیاده‌سازی و بهره‌برداری

     
     

R

     
     

.580

     
     

.578

     
     

.44304

     
     

267.039

     
     

0.000

     
     

سیاست

     
     

.762

     
     

.623

     
     

.619

     
     

.42136

     
     

158.308

     
     

0.000

     
     

بهبود

     
     

.789

     
     

.642

     
     

.637

     
     

.41115

     
     

114.394

     
     

0.000

     
     

بررسی مدیریت

     
     

.802

     
     

.653

     
     

.645

     
     

.40633

     
     

89.235

     
     

0.000

     
     

ارزیابی عملکرد

     
     

.808

     
     

.661

     
     

.652

     
     

.40269

     
     

73.571

     
     

0.000

     
     

برنامه‌إریزی

     
     

.813

     
     

-

     
     

-

     
     

-

     
     

-

     
     

-

     
   
   

 

   
   

 

 

 

 

 

 

 

 

با توجه به نتایج به­ دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر سیاست به ­دلیل بالا بودن ضریب همبستگی، بعد از پیاده­سازی و بهره­برداری یعنی در گام دوم وارد معادله شد و همان­گونه که در جدول (4) نشان داده شده است به همراه متغیر «پیاده­سازی و بهره­برداری» مجموعاً 623% از واریانس متغیر بهره­وری سازمانی را تبیین کرده است که با توجه به مقدار F مشاهده شده یعنی 308/158% این میزان واریانس تبیین شد. بنابراین نتیجه می­گیریم مدل رگرسیون در گام دوم برای فرضیة فرعی اول در سطح 5%                          معنی­دار می­باشد.

فرضیة فرعی دوم: برنامه­ریزی در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره‌وری سازمانی تأثیر دارد.

با توجه به نتایج به ­دست آمده از رگرسیون گام به گام متغیر برنامه‌ریزی به ­دلیل پایین بودن ضریب همبستگی، تاثیری محسوس در ارتباط با متغیر وابسته نداشته است. بنابراین متغیر برنامه­ریزی تبیین‌کنندة مناسبی برای بهره­وری سازمانی نبوده است.

فرضیة فرعی سوم: پیاده­سازی و بهره­برداری در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره­وری سازمانی تأثیر دارد.

با توجه به نتایج به ­دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر پیاده‌سازی و بهره­برداری به ­دلیل بالا بودن ضریب همبستگی، نسبت به همه متغیرها، در گام اول وارد معادله شد و همان­گونه که در جدول (4) نشان داده شده است این متغیر به تنهایی به مقدار 58% از واریانس متغیر بهره­وری سازمانی را تبیین کرده است که با توجه به مقدار F مشاهده‌شده یعنی 039/267% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه می‌گیـریم مـدل رگرسیـون در گام اول برای فرضیة فرعی سوم در سطح  5%معنی­دار می­باشد.

فرضیة فرعی چهارم: ارزیابی عملکرد در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره وری سازمانی تأثیر دارد.

با توجه به نتایج به ­دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر ارزیابی عملکرد به ­دلیل بالا بودن نسبی ضریب همبستگی، نسبت به متغیرهای پیاده­سازی و بهره­برداری، سیاست، بهبود و بررسی مدیریت، در گام پنجم وارد معادله شد و همان­گونه که در جدول (4) نشان داده شده به همراه متغیرهای «پیاده­سازی و بهره­برداری»، «سیاست»، «بهبود» و «بررسی مدیریت» در مجموع 661% از واریانس متغیر بهره­وری سازمانی را تبیین کرده است. با توجه به مقدار F مشاهده‌شده یعنی 571/73% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه می­گیریم مدل رگرسیون در گام پنجم برای فرضیة فرعی چهارم در سطح 5%معنی­دار می­باشد.

فرضیة فرعی پنجم: بهبود در در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره‌وری سازمانی تأثیر دارد.

با توجه به نتایج به ­دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر بهبود به­ دلیل بالا بودن ضریب همبستگی، نسبت به متغیرهای پیاده­سازی و بهره‌برداری و سیاست، در گام سوم وارد معادله شد و همان­گونه که در جدول (4) نشان داده شده به همراه متغیرهای «پیاده­سازی و بهره­برداری» و «سیاست»، در مجموع 642% از واریانس متغیر بهره­وری سازمانی را تبیین کرده است که با توجه به مقدار F مشاهده‌‌شده یعنی 394/114% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه می­گیریم مدل رگرسیون در گام سوم برای فرضیة فرعی پنجم در سطح   5%معنی­دار می‌باشد.

فرضیة فرعی ششم: بررسی مدیریت در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره­وری سازمانی تأثیر دارد.

با توجه به نتایج به ­دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر بررسی مدیریت به ­دلیل بالا بودن نسبی ضریب همبستگی نسبت به متغیرهای پیاده­سازی و بهره­برداری، سیاست و بهبود در گام چهارم وارد معادله شد و همان­گونه که در جدول (4) نشان داده شده به همراه متغیرهای «پیاده‌سازی و بهره­برداری»، «سیاست» و «بهبود» مجموعاً 653% از واریانس متغیر بهره­وری سازمانی را تبیین کرده است و با توجه به مقدار F مشاهده‌شده یعنی 235/89% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه می­گیریم مدل رگرسیون در گام چهارم برای فرضیة فرعی ششم در سطح   5%معنی­دار می­باشد.

 

4- نتیجه‌گیری

با توجه به مباحث فوق نتیجه می­گیریم که در این سازمان متغیر سیستم­های مدیریت یکپارچه (IMS) پیش­بینی­کنندة مناسبی برای بهره‌وری سازمانی می­باشند. ودر بررسی فرضیۀ فرعی اول پژوهش، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که «سیاست» به همراه متغیر «پیاده­سازی و بهره‌برداری مجموعاً 623%  از واریانس متغیر بهره‌وری سازمانی را تبیین کرده است، بنابراین نتیجه می­گیریم توجه به بُعد «سیاست» درIMS  می­تواند باعث افزایش بهره­وری در این سازمان شود. نتایج  بررسی فرضیۀ فرعی دوم نشان داد که برنامه­ریزی تأثیری بر بهره­وری در این سازمان ندارد. در بررسی فرضیۀ فرعی سوم، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که «پیاده­سازی و بهره­برداری» در IMS می­تواند به نحو مطلوب و بالایی باعث افزایش بهره­وری در سازمان باشد. در بررسی فرضیۀ فرعی پنجم، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که « بهبود » به همراه متغیرهای «پیاده­سازی و بهره­برداری» و «سیاست»، مجموعاً 642% از  واریانس متغیر بهره­وری سازمانی را تبیین می‌کند بنابراین با مشاهدۀ این مقدار  می­توان نتیجه گرفت توجه به بُعد «بهبود» در IMS می­تواند باعث افزایش بهره­وری در این سازمان باشد. در نهایت در بررسی فرضیۀ فرعی شش، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که «بررسی مدیریت» به همراه متغیرهای «پیاده­سازی و بهره برداری»، «سیاست» و «بهبود» مجموعاً 653% از واریانس متغیر بهره وری سازمانی را تبیین می‌کند، بنابراین با مشاهدۀ این مقدار می­توان نتیجه گرفت توجه به بُعد «بررسی مدیریت» در IMS می­تواند باعث افزایش بهره­وری در این سازمان باشد.



[1]. Quality Management System                                                                                                                                                                                                                                                                                 

[2]. Occuptional Health Safty And Serios

[3]. Jakson

  1. ابطحی، سیدحسین. ( 1368). آموزش و بهسازی منابع انسانی. انتشارات سازمان گسترش صنایع ایران.
  2. اگوایو، رافائل. ( 1387). آموزه‌های دکتر دمینگ، (ترجمۀ میترا تیموری). اصفهان: چاپ هشتم.
  3. امیران،حیدر. (1374). مستندسازی و نظام‌نامة کیفیت. (مجموعه ایزو9000 ). نشر روح، جلد دوم.
  4. امیران، حیدر. (1381). آشنایی با نیازمندی­های نسخة سال 2000 استاندارد (ISO9001 ) و مستندسازی بر اساس این استاندارد.تهران: نشر مولف.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. جی‌لاتسکو، ویلیام؛ ام ساندرز، دیوید. (1386). چهار روز با دکتر دمینگ. (ترجمۀ آزاده رادنژاد). تهران: چاپ اول، انتشارات آموزه.
  2. جوادی، امیررضا. (1388 ). استاندارد بین‌المللی ایزو 2008-9001. نشر مهربان.
  3. خاکی، غلامرضا. (1384). مدیریت بهره­وری (تجزیه و تحلیل آن در سازمان). تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
  4. محبوبی، جواد. ( 1384). افزایش بهره‌وری در بخش خدمات. پایگاه مقالات مدیریت.
  5. ممیوند، غلامرضا. (1388). تأثیر استاندارد مدیریت یکپارچةIMS بر عملکرد شرکت نفت منطقة لرستان. پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد، بروجرد.
  6. نشریة بهره­وری وزارت صنایع. (1371). سازمان ملی بهره وری ایران. نشریة بهره وری، شماره­های 62-74-78-79-84.
دوره 4، شماره 1
خرداد 1397
صفحه 97-105
  • تاریخ دریافت: 23 شهریور 1395
  • تاریخ پذیرش: 12 دی 1396