نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد وکارشناس مسوول برنامهریزی و بودجه بندر امام خمینی (ره)
چکیده
پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر پیادهسازی سامانههای مدیریت یکپارچه (IMS) بر میزان بهرهوری ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان انجام شده است. جامعۀ آماری این پژوهش 394 نفر از کارکنان این ادارة کل میباشد که تعداد 195 نفر به عنوان نمونة جامعة آماری بر اساس جدول کرجسی و مورگان به صورت نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. اطلاعات از طریق پرسشنامۀ برگرفته از مقاله لوسین دانیل و همکاران (2012) جمعآوری و با استفاده از تحلیل رگرسیون گام به گام و آزمون همبستگی اسپیرمن از طریق نرمافزار SPSS، تجزیه و تحلیل شد. محور اصلی پژوهش مبتنی بر 6 شاخص مهم IMS شامل سیاست، برنامهریزی، پیادهسازی و بهرهبرداری، بررسی مدیریت، بهبود و ارزیابی عملکرد میباشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد از مجموع این شاخصها تعداد 5 شاخص بر بهرهوری سازمانی تأثیر داشته است.
کلیدواژهها
1- مقدمه
امروزه توجه به کیفیت به صورت فراگیر تمامی مرزهای جغرافیایی را در سطح دنیا در نوردیده است. آمار روز افزون گواهینامههای سیستمهای مدیریت کیفیت که در سطح دنیا صادر میشوند، بهترین شاهد بر این ادعا است. در کشور ما نیز در سالهای اخیر سازمانهای مختلف تولیدی و خدماتی تلاش زیادی را در جهت افزایش کیفیت محصولات و خدمات خود صرف کردهاند. پیادهسازی یک سیستم مدیریت کیفیت بهعنوان یکی از بهترین روشها برای نیل به این هدف است. هدف اصلی استانداردهای سیستم مدیریت یکپارچۀ IMS، ایجاد زمینة ارزیابی و ارتقای توانایی شرکتها میباشد. انتظار میرود استقرار صحیح نظام مدیریت یکپارچه باعث شناسایی نیازمندیهای کیفیت محصول، توانایی کنترل محصول نامنطبق، حذف دوبارهکاریها، حذف احتمال استفاده از محصول نامنطبق در فرآیند تولید، سازماندهی محیط کار، مشخص شدن مسئولیتها، اختیارات و خصوصیات مثبت دیگری شود (امیران، 1381).
1-1- بیان مسئله
با توجه به ساختار فیزیکی و فعالیت ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان و واردات، صادرات و تخلیه و بارگیری فرآوردههای نفتی و غیرنفتی، ضرورت استقرار سیستم مدیریت یکپارچۀ IMS در این ادارة کل بررسی شد. شواهد نشان داد با استقرار این سیستم، نظم خاصی بر روشهای کاری و فرآیندهای اصلی سازمان حاکم و قانونمندی و نظاممندی جای خود را در این اداره پیدا کرده است. با این وجود، هنوز عدهای از مدیران و کارکنان این منطقه آن را هزینهای بیش نمیدانند. پژوهش حاضر برای رد یا پذیرش اینگونه عقاید انجام شد تا با نتایج حاصل از آن بتوان در مورد استاندارد مذکور قضاوت بهتری داشته باشیم. برای داشتن آیندهای پویا و توسعهیافته و ایستادگی اقتصادی در دنیای پر رقابت امروزی، نیازمند افزایش بهرهوری و استفاده حداکثری از حداقل امکانات میباشیم.
امروزه همه کشورهای توسعهیافته یا در حال توسعه به اهمیت بهرهوری به عنوان یکی از ضرورتهای توسعة اقتصادی و کسب برتری رقابتی پی بردهاند. اغلب کشورهای در حال توسعه به منظور اشاعة فرهنگ نگرش ویژه به بهرهوری و تعمیم بکارگیری فنون و روشهای بهبود آن سرمایهگذاریهای قابل توجهی انجام دادهاند. در ایران توجه به مقولة بهـرهوری به دلایل مختلفی از جمله حاکم نبودن فرهنگ و نگرش درست
به بهرهوری در جامعه مورد غفلت قرار گرفته است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که حلقة مفقوده اقتصاد ایران پیش از آنکه سرمایه و یا منابع طبیعی باشد، نبودن بهرهوری نیروی کار است (مجاجری و کامیاب، 1390). سیستم مدیریت یکپارچه (IMS) در ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان بندر امام خمینی(ره) در 3 بعد فعالیت میکند: (1) بعد کیفیت بر اساس استاندارد مدیریت کیفیتی ISO9001(2000). با سه هدف رضایت مشتری، تضمین کیفیت و بهبود مستمر، (2) بعد زیستمحیطی بر اساس استاندارد مدیریت زیستمحیطی ISO14001(2004). در این بعد سازمان به دنبال این است که براساس بازنگریها یا ممیزیهای زیستمحیطی عملکرد زیستمحیطی خود را ارزیابی کند و (3) بعد ایمنی و بهداشت حرفهای[1] بر اساس استاندارد OHSAS 18001(1999). طبق این استاندارد سازمان تلاش میکند تا با شناسایی کانونهای پرخطر و عوامل حادثه، محیط را برای کارکنان، مشتریان و طرفهای ذینفع ایمن کند. مجموعۀ این سه بعد دنیای وسیع IMS را تشکیل میدهند. با استقرار این سیستم تغییرات مهمی در این سازمان به وجودآمده است. به نظر میرسد از آغاز استقرار این سیستم تا کنون حوادث، کاهش یافته و فعالیتهای کاری، بهتر شده، آموزش و بهبود سازمانی ، اثربخشتر و بهتر شده است. بر این اساس این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا استاندارد بر بهرهوری این سازمان مؤثر بوده است یا خیر؟ برای انجام تحقیق در مورد سیستمهای مدیریت یکپارچه، بر پایة نظر گسولومون، لوسین دانیل و لیلیانا نخست تعداد 6 بُعد یا شاخص بسیار مهم شناسایی شد، سپس بر اساس آنها، تأثیر IMS بر بهرهوری سازمان بررسی گردید.
1-2- ضرورت و اهمیت پژوهش
مسائل امروز سازمانها با راهحلهای دیروز حلشدنی نیست. با توجه به شرایط محیطی پیچیده، پویا و نامطمئن امروزی، سازمانها دیگر نمیتوانند با تغییرات سطحی و ظاهری در ساختارها، روشها، سیستمها و غیر آن، حیات بلندمدت خود را تضمین کنند. هر یک از عرضهکنندگان کالا یا خدمات علاوه بر عرضة محصولی مناسب و مطابق با استانداردهای بازار باید بتواند توانایی خود را در مورد عرضة مداوم چنین محصولی اثبات کنند و بر طبق روشها و قاعدههای مشخص و معینی عمل نمایند. به عبارت دیگر، باید دارای سیستم تضمین کیفیت باشند. اما در کنار پیادهسازی سیستم تضمین کیفیت باید به این مسئله بسیار مهم توجه داشته باشند که داشتن گواهینامه ایزو شرط لازم محسوب میشود و صرفا نقطة آغازی برای حرکت در جهت بهبود مستمر است.
1-3- مبانی نظری و ادبیات پژوهش
1-3-1- تعاریف متغیرها
استاندارد:
استاندارد در لغت به معنی نظم، قاعده و قانون است. بنابراین در رابطه با مؤسسۀ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران این واژه اینگونه تعریف شده است: معیار و روشی که بر اساس آن کیفیت یک کالا و خدمات، مقایسه و سنجیده میشود.
IMS:
اصطلاح IMSمخفف عبارت Integrated Management System به معنی نظام مدیریت یکپارچه میباشد.
نظام مدیریت کیفیت:
نظام مدیریت کیفیت آن بخش از نظام مدیریت سازمان است که بر دستیابی به نتایج از نظر اهداف کیفیت، جهت تأمین نیازها، انتظارات، الزامات و یا خواستههای مشتری (ISO9001) تأکید دارد.
(1) مدیریت کیفیت بر اساس استاندارد ISO9000(2000): مدیریت کیفیت عبارت از مجموعۀ فعالیتهای هماهنگشده برای هدایت و کنترل سازمان در امور مرتبط با کیفیت میباشد.
(2) مدیریت زیستمحیطی بر اساس استاندارد ISO14000(2004): این استاندارد الزاماتی را برای یک سیستم مدیریت زیستمحیطی مشخص میکند تا یک سازمان بتواند خطمشی و اهدافی را با در نظرگرفتن الزامات قانونی و اطلاعاتی راجع به پیامدهای بارز زیستمحیطی تدوین نماید.
(3) مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای بر اساس استاندارد [2]OHSAS18001(1999): بخشی از سیستم مدیریت کلی است که مدیریت ریسکهای ایمنی و بهداشت حرفهای مرتبط با فعالیتهای تجاری سازمان را تسهیل مینماید، که شامل ساختار سازمانی، طرحریزی فعالیتها، مسؤلیتها، دستورالعملها، و روشهای اجرایی فرآیندها، توسعۀ منابع، اجرا، بازنگری و نگهداری خطمشی ایمنی و بهداشت حرفهای سازمان میشود.
مفهوم کیفیت
کیفیت یکی از واژههای اصلی و کلیدی مرتبط با سیستمهای مدیریت کیفیت است. در تعریف عام، کیفیت به معنی تطابق با مشخصات و معیارهای تعیین شده و تناسب محصول با اهداف میباشد در این تعریف کیفیت بیشتر از جنبة یک محصول مورد ارزیابی قرار میگیرد.
1-3-2- نظریههای کیفیت
نظریة ادوارد دمینگ
دمینگ، نظریۀ SPC را طی جنگ جهانی دوم با موفقیت در ایالت متحده پیاده کرد و توانست طراحان، مهندسان و بازرسانی را برای فعالیتهای جنگ آموزش دهد. آموزش او به کاهش بسیار در ضایعات و دوبارهکاری منجر، و موجب افزایش بهبود بهرهوری شد. دمینگ اصرار دارد که تغییر سیستم و فرآیندها با مسئولیت مدیران همراه است و آنها باید انحرافات در سیستمها وفرآیندها را با استفاده از نمودارهای کنترل بشناسند و کنترل نمایند. او آموزش میدهد که تمام سیستمها، حاوی مقدار معینی از انحراف میباشند. یعنی عملکرد آنها حول مقدار متوسطی گاه بیشتر از حد متوسط و گاه کمتر از آن تغییر میکند. برای رسیدن به اهداف کیفیت، وی چرخهای را (چرخه PDCA ) به این صورت معرفی کرد: (1) برای رسیدن به اهداف برنامهریزی کنید، (2) طرحها و برنامهها را اجرا کنید، (3) عملکرد را با برنامهها و اهداف مقایسه کنید و (4) در مواردی که اهداف محقق نشده است، اقدامات اصلاحی انجام دهید.
در این دوره بود که دمینگ 14 اصل خود را به شرح زیر معرفی کرد:
(1) ایجاد اهداف ثابت و درازمدت برای بهبود مستمر خدمات و محصولات برای توسعة سهم بازار و حضور بیشتر در بازار رقابتی،
(2) توجه به اصل تغییر در نیاز مشتریان و تغییرات سازمانی در تصمیمات مدیریت مؤسسات،
(3) کنترل فرآیند تولید به جای بازرسی محصول نهایی،
(4) توجه به کاهش هزینههای کلی تولید به جای هزینههای جزیی با در نظر گرفتن کیفیت،
(5) بهبود مستمر و بازسازی مداوم با هدف کاهش هزینههای تولید، ارتقای کیفیت محصولات و خدمات و بهرهوری بیشتر،
(6) ایجاد و اجرای یک سیستم آموزش حین کار و آموزشهای عملی،
(7) رهبری در سازمان با هدف حاکمیت بر قلبها در جهت همسوکردن سازمان برای رسیدن به اهداف،
(8) ایجاد فضایی مناسب برای مشارکت در سازمان،
(9) ایجاد گروههای سازمانی و ارتباطات مناسب در بخشهای سازمان،
(10) بیان و ابلاغ اهداف کیفی به صورت شفاف، قابل اندازهگیری، قابل دستیابی، با زمان و مسئول مشخص،
(11) جایگزینی اهداف کیفی بهجای کمی و رهبری به جای مدیریت،
(12) ایجاد انگیزه و غرور و حس تعلق به شرکت در پرسنل،
(13) ایجاد آگاهی در پرسنل در ارتباط با تغییرات محیط تجارت، کسب وکار و لزوم بهبود مستمر و
(14) تعهد مدیریت در ارتقای کیفیت و بهرهوری در سازمان.
نظریة دکترجوزف جوران
دکتر جوزف جوران بیش از هر چیز بر مشتریان تأکید میکرد. از دیگر نقطه نظرات او این است که سازمانها باید هزینۀ کیفیت را کاهش دهند. این با رویکرد دکتر دمینگ که هزینۀ کیفیت را نادیده میگرفت کاملاً متفاوت است. دکتر جوران به دلیل ارائۀ «نقاط ضعف»، «مشتری درونسازمانی» و «وجوه سهگانۀ کیفیت» مشهور میباشد. همچنین نظریة او به خاطر «تحلیل پارهتو» در حل مسائل هزینۀ کیفیت به عنوان ابزار اولویتبندی و نمایش فعالیت و شورای کیفیت به عنوان پشتیبانی اجرای کیفیت در شرکتها از اعتبار خاصی برخوردار است. وجوه سهگانۀ کیفیت او عبارت از برنامهریزی کیفیت، کنترل کیفیت و بهبود کیفیت میباشد.
او معتقد است که با اندازهگیری و حل مشکلات و مسائل کیفیت، میتوان صرفهجوییهای بزرگی در هزینه داشت. پول، زبان اصلی مدیریت است و هزینههای کیفیت ضعیف را میتوان به شکل هزینههای بازرسی و هزینههای پیشگیری سنجید. پنج اصل جوران در مورد کیفیت به شرح ذیل است:
(1) کیفیت در طراحی: درموقع طراحی، کیفیت به صورت جامع درصدر توجه باشد،
(2) کیفیت در اجرا: مراحل ساخت با طراحی مطابقت کامل داشته باشد،
(3) کیفیت در دسترسی: قابلیت تعمیر ونگهداری واطمینان در محصولات،
(4) کیفیت در ایمنی: میزان احتمال خطر و حوادث در محصولات در موقع استفاده مدنظر قرار گیرد و
(5) کیفیت دراستفاده: کیفیت کالا و خدمات در کلیه مراحل بستهبندی، ارسال، نگهداری و غیر آن، حفظ شود.
نظریة تاگوچی
کار تاگوچی در زمینۀ طراحی آزمایشهایی است که ژاپن در دهۀ 1950 به سوی آن قدم برداشت. او روشهای قویای در طراحی محصولات و فرآیندهای جدید ارائه کرد. روش تاگوچی امکان ارائة این اطلاعات حیاتی با تعداد آزمایش و تجربۀ بسیار کمتری را فراهم کرد. نتیجه آنکه محصولات و فرآیندها به منظور مقاومت در برابر (اغتشاش) ایجاد میشوند. به نظر تاگوچی، طراحی، جزء اصلی هزینۀ محصول نهایی است و توسعۀ محصول سه مرحله دارد:
(1) طراحی سیستم: طراحی سیستم توأم با نوآوری است،
(2) طراحی پارامتر: مرحلۀ کلیدی است که در آن مقادیر پارامتری محصول و سطوح عمل عوامل فرآیند، بهطوری که حداقل حساسیت را به عوامل اغتشاش داشته باشد، تعیین میشود و
(3) طراحی تلورانس: به معنی صرف پول برای مواد، اجزاء یا ماشین آلات مرغوبتر است.
ایدۀ مهم دیگری که تاگوچی بیان کرد، تابع زیان است. این تابع تأثیر بسیاری در اندیشه و عمل کیفیت دارد. این ایده جایگزین دیدگاه سنتی شد که بر اساس آن محصول در صورتی که حدهای مشخصات را محقق کنند قابل قبول میباشند. چنین دیدگاهی به معنی آن است که حدی وجود دارد که محصول به علت ناتوانی برای تحقق مشخصات در آن حد، غیرقابلقبول میشود. تاگوچی استدلال میکند که انحراف در محصول حتی در حیطۀ حدهای مشخصشده «زیان برای اجتماع» در دورۀ عمر محصول ایجاد میکند. و هر چه محصول از ارزش مورد نظر خود دورتر میشود انحطاط در عملکرد آن بیشتر خواهد بود. او بر این باور است محصولی که به مشتری میرسد، اگر نتواند کارکرد خود را داشته باشد، زیانآور است. این زیان از طرف مشتری در هزینههای تعمیر و از طرف سازنده در هزینههای تضمین، افت اعتبار شرکت و از دست رفتن شغل و بازار جلوه میکند. برای به حداقل رساندن این زیان، بهبود کیفیت باید تا رسیدن به کمال ادامه پیدا کند. به عبارت دیگر فعالیت بهبود، هرگز نباید متوقف شود. بهبود کیفیت مشهورترین اثر کاربرد روشهای تاگوچی است.
نظریة فیلیپ کرزابی
«چهار مطلق» کیفیت کرزابی و برنامۀ کیفیت جامع کرزابی نقش بسیار زیادی در فلسفۀ کیفیت داشته است. این چهار مطلق عبارتند از: (1) تعریف کیفیت از انطباق با خواستهها، یعنی مدیران باید خواستهها و معیارهای کیفیت را تعیین کنند. در غیر این صورت اپراتورها تصمیم میگیرند که چه چیزی لازم است، (2) سیستم کیفیت مبتنی بر پیشگیری، (3) استاندارد عملکرد، نقص صفر (کار بی نقص) میباشد، یعنی هدف «کیفیت کامل میباشد» و (4) اندازهگیری کیفیت، قیمت عدمانطباق است. به نظر میرسد که هزینۀ اندازهگیریهای کیفیت، یک محرک اصلی برای مدیـریت است. بـرنامۀ جـامع کیفیت کـرزابی، بـرنامۀ خاصی برای اجرای
کیفیت جامع است. این برنامه شامل سنجش کیفیت، برنامهریزی کیفیت و آگاهی نسبت به آن، آموزش نیرویکار، سرمایهگذاری بر روی کارکنان و بازنگری و ارزیابی فعالیتهای بهبود میباشد.
1-4-مفهوم بهرهوری
زمان استفاده از کلمه بهرهوری در فرهنگ اقتصادی، مربوط به دو قرن قبل است، در فرهنگ لغات، کلمه Productivity یا Productive به معنای (تولید نمودن) از فعل Produire در زبان فرانسه و یا Produce در زبان انگلیسی گرفته شده است. در زبان فارسی برای یافتن کلمات مترادف میتوان از کلمات "بهره وری" یا "توانایی تولید" کمک گرفت. در فرهنگهای فارسی، واژة بهرهوری به معنی "بهرهور بودن و بهرهبرداری" که مشتق از کلمه بهرهور بودن به معنای "بهرهبر، بهرهبردار، دارای بهره، سود برنده" (عمید، 1372) و نیز به معنای "با فایدگی، بهرهبرداری، سودبرندگی، کامیابی" و بهرهجو، بهرهبردار، با فایده، سودبرنده، کامیاب" (دهخدا، 1370) آمده است. در فرهنگ انگلیسی واژة Productivity به معنی "سرشاری، حاصلخیزی، باروری، سودمندی و استعداد تولیدی" (معین، 1374) و نیز "قدرت تولید، مولدیت و بهرهوری" (آریانپور، 1371) که عبارت است از نسبت مقدار معینی محصول و مقدار معینی از یک یا چند عامل تولید (منوچهر فرهنگ، 1369) بهرهوری، بازدهی و قدرت تولید که رابطة میان تولید کالاها و خدمات با عوامل تولید مورد استفاده در تولید آن کالا و خدمات است آمده است (قره باغیان 1372). در فرهنگهای تخصصی مدیریت و اقتصاد، بهرهوری عبارت است از میزان بازده در هر واحد داده، مانند بازده (ستاده) کارفرد در ساعت، یا بازده هریک پوند سرمایهگذاری (صائبی، 1371). در دائره المعارف بریتانیا نیز چنین آمده است، بهرهوری در اقتصاد عبارت است از نسبت آنچه تولید شده به آنچه برای تولید مورد نیاز است (توفیق، 1371). در حالت کلی بهرهوری سازمانی عبارت است از انجام عقلایی و منطقی کارهای درست به روشی صحیح که حاصل جمع کارایی و اثربخشی یک مجموعة هدفدار و منسجم میباشد (ابطحی، 1375).
بهرهوری مساوی مجموع کارایی و اثربخشی میباشد. اثربخشی به معنی تحقّق اهداف سازمان است. درجه دسترسی به هدفهای از پیش تعیینشده در هر سازمان، میزان اثربخشی را در هر سازمان نشان میدهد
(طاهری، 1388). اثربخشی میزان تحقق اهداف است و نشان میدهد که مجموعهای از نتایج، با چه میزان کیفیت به دست آمدهاند (سومانث، 1994). جکسون[3](2003) معتقد است اثربخشی در بخش تولید نشان میدهد که تا چه حدی برای درآمدزایی هزینه شده است (تانژن به نقل از رضایی، 1385). اثربخشی سازمان عبارت است از درجه یا میزانی که سازمان به هدفهای مورد نظر خود نائل میآید. اثربخشی یک مفهوم کلی دارد. اثربخشی به صورت ضمنی در برگیرندة تعداد زیادی از متغیرها است. هنگام تعیین اثربخشی سازمان حدود یا میزانی که هدفهای چندگانه (چه رسمی و چه عملیاتی) تامین شدهاند، سنجیده یا اندازهگیری و قضاوت میشوند (دفت، 1380).
کارایی نسبت ستاده به داده را میگویند که برابر با مصرف بهینۀ منابع میباشد. سومانث کارایی را نسبت خروجی واقعی به خروجی استاندارد مورد انتظار میداند و نشان میدهد که منابع با چه کیفیتی در جهت نیل به نتایج، مورد بهرهوری قرار گرفتهاند. جکسون کارایی را این چنین نشان میدهد که چه مقدار هزینه در مقایسه با حداقل هزینهای که ( از لحاظ نظری) مصرف میشود، برای انجام عملیات مورد نظر در یک سیستم خاص لازم است. کارایی سازمان عبارت است از مقدار منابعی که برای تولید یک واحد محصول به مصرف رسیده است (دفت، 1380). کارآیی به عنوان نسبتی از زمان واقعی انجام کار به زمان استاندارد از پیش تعیینشده، تعریف شده است. بهطور مثال اگر از فردی در 8 ساعت کار انتظار تولید 100 واحد محصول را داشته باشیم اما در عمل وی 96 واحد تولید کند، گفته میشود کارآیی او 96% است (طاهری، 1388).
1-3-تاریخچة بندر امام خمینی (ره)
بندر امام خمینی (ره) در سال 1311 هجرى شمسى در استان خوزستان با 2 پست اسکله به بهرهبردارى رسید. این بندر هماکنون با 37 پست اسکله با طول بیش از 7 کیلومتر، هر سال پذیراى صدها فروند کشتى اقیانوس پیما میباشد. همگام با پیشرفت در صنعت حمل و نقل دریایی و ساخت کشتیهاى تخصصى، بندر امام نیز به انواع ترمینالها و امکانات پیشرفته، از جمله، ترمینال کانتینرى، ترمینال پودر آلومینیوم، ترمینال و سیلوى ترانزیت غلات، ترمینال کالاهاى عمومى و متفرقه، ترمینال سنگ معدن، ترمینال و مخازن روغن، ترمینال و مخازن نفتی و غیر آن مجهز میباشد. بندرامام خمینى با بهرهگیرى از پیشرفتهترین تجهیزات ویژة بندرى و ساماندهى آن در قالب ناوگان تجهیزات خشکى و دریایى، کاملترین مجموعة خدمات بندرى را در اختیار صاحبان کالا و کشتىها قرار میدهد. بندر امام خمینى از مهمترین و بزرگترین پایانههای تجارى ایران به شمار مىرود. از ویژگیهاى منحصر به فرد این بندر برخوردارى از یکصد و سی و پنج کیلومتر راهآهن داخلى، اسکلهها، انبارها و باراندازها و امکان حمل یکسره و مستقیم کالا بین کشتیها ومهمترین مراکز تجارى و صنعتى ایران وکشورهاى همسایه میباشد. این بندر در راستای سیاستهای دولت مبنی بر خصوصیسازی و کاهش تصدیگری، بسیاری از فعالیتها و خدمات (اعم از اصلی و پشتیبانی) را به تأمینکنندگان واجد صلاحیت و تحت شرایط کنترل شدهای برونسپاری کرده و نظارت بر این فعالیتها را در کنار مسایل حاکمیتی بر عهده دارد.
این مجتمع بندری با توجه به ماهیت وجودی و نوع فعالیت خود از الزامات مربوط به طراحی و توسعه مطابق بند 7-3 و الزامات مربوط به صحّهگذاری فرایندهای تولید و ارائه خدمات مطابق بند 7-5-2 استاندارد ISO9001:2008چشمپوشی کرده است. این موضوع توانایی یا مسئولیت سازمان را در قبال فراهم آوری خدمات منطبق با الزامات قانونی و الزامات مشتری تحت تأثیر قرار نمیدهد. سیستم مدیریت زیستمحیطی در برگیرنده کلیة فعالیتهایی است که پیامد بارز زیستمحیطی دارد و بندر میتواند آنها را کنترل کند.. سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای در برگیرندة کلیة فعالیت های بندر میباشد. واحدهای سازمانی بندر امام خمینی (ره) در دامنة کاربرد سیستم مدیریت یکپارچه فوق الذکر قرار دارند.
1-4- پیشینة تحقیقات
شجاع در سال 1382 تحقیقی را تحت عنوان «بررسی میزان بهرهوری نیروی انسانی و عوامل مؤثر بر آن در شرکتهای حمل و نقل بینالمللی کالا در تهران» انجام دادد. در این مطالعه به بررسی میزان بهرهوری نیروی انسانی، تعیین عوامل مؤثر بر آن، اولویتبندی عوامل شناساییشده و ارائه راهکارهای علمی حاصل از یافتههای پژوهش پرداخته شده است. در این پژوهش تعداد 9 عامل به عنوان عوامل مؤثر بر بهرهوری نیروی انسانی شامل حمایت سازمانی و نظام جبران خدمات، تقویت حس تعهّد و وفاداری در کارکنان، برنامهریزی و هدایت عملکرد کارکنان، ایجاد جوّ صمیمیت و همکاری در شرکت، روحیة رقابتپذیری، تکنولوژی، میزان آزادی و استقلال عمل کارکنان، آموزش، خلاقیت و نوآوری استفاده، و از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون T رابطة بین این عوامل با بهرهوری نیروی انسانی بررسی شده است.
حسینپور در سال 1376، در پایاننامۀ کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی میزان اطلاع و بهکارگیری روش و اصول مدیریت کیفیت فراگیر (TQM) از سوی مدیران کل ادارات و دفاتر حوزۀ ستادی وزارت آموزش و پرورش، به این نتیجه رسید که با استفاده از اصول مدیریت کیفیت، اثربخشی سازمان بیشتر میشود. اصفهانی در پایاننامة کارشناسی ارشد خود، به بررسی رابطۀ اصول مدیریت کیفیت فراگیر و اثربخشی کارکنان در سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران پرداخت و به این نتیجه رسید که بین بهکارگیری اصول مدیریت کیفیت فراگیر و اثربخشی نیروی انسانی ارتباط معنیداری وجود دارد.
اسماعیل پور (1373)، در پایاننامۀ کارشناسی ارشد خود به بررسی نقش مدیریت کیفیت جامع (TQM) بر تعداد 14 شرکت تحت پوشش سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران پرداخت و نتیجه گرفت ارتباط معنیداری بین میزان استفاده از روشهای انگیزشی مناسب با سیستم مدیریت کیفیت جامع (TQM) و موفقیت در اجرای آن وجود دارد. دهنویه (1382)، در پژوهش خود به ارزیابی نیازهای اساسی اجرای مدیریت کیفیت فراگیر (TQM) در مجتمع آموزشی درمانی حضرت رسول اکرم (ص) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بیمارستان مورد پژوهش نیازمند تقویت هر کدام از نیازهای اساسی اجرای TQM به خصوص فرهنگسازی،کار تیمی، مشارکت کارکنان و توسعۀ منابع انسانی و ساختار سازمانی میباشد.
ممیوند (1388)، در پایاننامة کارشناسی ارشد خود تأثیر استاندارد مدیریت یکپارچه IMS بر عملکرد شرکت نفت منطقة لرستان را بررسی کرد و نتیجه گرفت که سیستم یکپارچة مدیریت (IMS) باعث افزایش عملکرد منطقة لرستان شده است. میرزایی (1381)، در پایاننامة کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «تأثیر مدیریت کیفیت IMS بر عملکرد شرکت پاکسان پتروشیمی خراسان» به بررسی عناصر دهگانة شاخص اندازهگیری کیفیت پرداخت و نتیجه گرفت که بهکارگیری اصول مدیریت کیفیت باعث افزایش 21 درصدی بهرهوری در این شرکت شده است.
2- روش پژوهش
روش مورد استفاده در این تحقیق از نوع توصیفی ـ پیمایشی میباشد. جامعة آماری مورد مطالعه در این تحقیق، کلیه کارکنان رسمی و قراردادی ادارة کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان ـ بندر امام خمینی(ره) میباشد که تعداد آنها 394 نفر است. بر اساس جدول تعیین حجم نمونه کرجسی و مورگان، تعداد 195 نفر به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش، مبتنی بر دو نوع پرسشنامه شامل پرسشنامة سیستمهای مدیریت یکپارچة (IMS)و پرسشنامة بهرهوری بود. روایی پرسشنامهها از طریق مراجعه به نظرات متخصصان و خبرگان تأیید شده است. و پایایی پرسشنامهها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب آزمون 94% و 95% محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل یافتههای پژوهش، در سطح آمار استنباطی از رگرسیون ساده جهت فرضیة اصلی و رگرسیون گام به گام جهت تعیین مقدار تأثیر ریزمتغیرهای مستقل بر متغیر وابسته و برای میزان شدت رابطة بین دو متغیر با توجه به اینکه دادههای تحقیق به صورت رتبهای میباشند از ضریب همبستگی اسپیرمن به کمک نرمافزار SPSS استفاده شد.
3- تجزیه و تحلیل دادهها
در این پژوهش، یک فرضیة اصلی و شش فرضیة فرعی مطرح و بررسی شد که به ترتیب ارائه میشود. در فرضیة اصلی تاثیر سیستمهای مدیریت یکپارچة (IMS) بر میزان بهرهوری سازمانی بررسی شده است.
فرضیة اصلی: سیستمهای مدیریت یکپارچة (IMS) بر میزان بهرهوری سازمانی تأثیر دارد.
برای بررسی فرضیة فوق، با استفاده از تحلیل رگرسیونی ساده، متغیر سیستمهای مدیریت یکپارچة (IMS) به عنوان مستقل و متغیر بهرهوری سازمانی به عنوان متغیر وابسته تحلیل شدند که نتایج آن در جدول زیر آورده شده است.
جدول(1): نتایج تحلیل رگرسیونی مربوط به فرضیة اصلی
رگرسیون خطی |
مجموع ضرایب |
درجة آزادی |
میانگین ضرایب |
F |
سطح معنیداری |
58.772 |
1 |
58.772 |
359.780 |
.000 |
|
31.528 |
193 |
193 |
.163 |
|
|
90.300 |
194 |
194 |
|
|
با توجه به نتایج جدول (1)، چون برای آمارة F مقدار 780/359% و سطح معنیداری 000/0 به دست آمده است و این سطح کمتر از سطح خطای 5% میباشد، بنابراین نتیجه میگیریم که برازش مدل رگرسیونی اجراشده، مناسب است. سطح معنیداری به دست برای آمارة tمحاسبـهشـده، نشـان میدهـد که ضریب رگرسیونی استـاندارد مربوط بـه
سیستمهای مدیریت یکپارچة (IMS) (807%=β) ، معنیدار است، بنابراین استنباط میشود که به طور کلی ابعاد سیستمهای مدیریت یکپارچة (IMS) در کنار هم به میزان 80% پیشبینیکننده و تبیینکنندة بهرهوری سازمانی میباشند. پس فرضیة اصلی (H1) مورد تأیید قرار گرفت. جهت بررسی میزان شدت همبستگی بین متغیرها با توجه به اینکه در تحقیق حاضر متغیرها از نوع رتبهای میباشند از آزمون رتبهای اسپیرمن به شرح جدول (2) استفاده شد.
جدول(2): همبستگی بین متغیرهای سیستمهای
|
مدیریت یکپارچه (IMS) و بهرهوری سازمانی
با توجه به اطلاعات جدول (2)، چون مقدار محاسبهشده برای ضریب همبستگی اسپیرمن (783%=rho) و سطح معنیداری به دست آمده کمتر از 1% میباشد، بنابراین نتیجة آزمون، همبستگی زیادی را بین سیستمهای مدیریت یکپارچه (IMS) و بهرهوری سازمانی نشان میدهد.
جدول(3): ضریب رگرسیونی استاندارد مربوط به سیستمهای مدیریت یکپارچه
سیستمهای مدیریت یکپارچه (IMS) |
ضرایب غیراستاندارد b |
ضرایب استاندارد β |
آماره t |
سطح معناداری |
|
B |
Std. Error |
Beta |
|||
.399 |
.174 |
|
2.296 |
.023 |
|
.886 |
.047 |
.807 |
18.968 |
.000 |
3- 1-فرضیههای فرعی تحقیق
در جدول (4) دادههای مورد نیاز برای تحلیل رگرسیون گام به گام سهم هر یک از ابعاد متغیر مستقل سیستمهای مدیریت یکپارچه (IMS) در بهرهوری سازمانی ارائه شده است. در این تحلیل مؤلفههای سیستمهای مدیریت یکپارچه (IMS) به عنوان متغیر مستقل (پیشبین) و متغیر بهرهوری سازمانی به عنوان وابسته (ملاک) در نظر گرفته شدهاند.
فرضیة فرعی اول: سیاست در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهرهوری سازمانی تأثیر دارد.
جدول(4): نتایج تحلیل رگرسیونی گام به گام
|
با توجه به نتایج به دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر سیاست به دلیل بالا بودن ضریب همبستگی، بعد از پیادهسازی و بهرهبرداری یعنی در گام دوم وارد معادله شد و همانگونه که در جدول (4) نشان داده شده است به همراه متغیر «پیادهسازی و بهرهبرداری» مجموعاً 623% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین کرده است که با توجه به مقدار F مشاهده شده یعنی 308/158% این میزان واریانس تبیین شد. بنابراین نتیجه میگیریم مدل رگرسیون در گام دوم برای فرضیة فرعی اول در سطح 5% معنیدار میباشد.
فرضیة فرعی دوم: برنامهریزی در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهرهوری سازمانی تأثیر دارد.
با توجه به نتایج به دست آمده از رگرسیون گام به گام متغیر برنامهریزی به دلیل پایین بودن ضریب همبستگی، تاثیری محسوس در ارتباط با متغیر وابسته نداشته است. بنابراین متغیر برنامهریزی تبیینکنندة مناسبی برای بهرهوری سازمانی نبوده است.
فرضیة فرعی سوم: پیادهسازی و بهرهبرداری در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهرهوری سازمانی تأثیر دارد.
با توجه به نتایج به دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر پیادهسازی و بهرهبرداری به دلیل بالا بودن ضریب همبستگی، نسبت به همه متغیرها، در گام اول وارد معادله شد و همانگونه که در جدول (4) نشان داده شده است این متغیر به تنهایی به مقدار 58% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین کرده است که با توجه به مقدار F مشاهدهشده یعنی 039/267% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه میگیـریم مـدل رگرسیـون در گام اول برای فرضیة فرعی سوم در سطح 5%معنیدار میباشد.
فرضیة فرعی چهارم: ارزیابی عملکرد در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهره وری سازمانی تأثیر دارد.
با توجه به نتایج به دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر ارزیابی عملکرد به دلیل بالا بودن نسبی ضریب همبستگی، نسبت به متغیرهای پیادهسازی و بهرهبرداری، سیاست، بهبود و بررسی مدیریت، در گام پنجم وارد معادله شد و همانگونه که در جدول (4) نشان داده شده به همراه متغیرهای «پیادهسازی و بهرهبرداری»، «سیاست»، «بهبود» و «بررسی مدیریت» در مجموع 661% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین کرده است. با توجه به مقدار F مشاهدهشده یعنی 571/73% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه میگیریم مدل رگرسیون در گام پنجم برای فرضیة فرعی چهارم در سطح 5%معنیدار میباشد.
فرضیة فرعی پنجم: بهبود در در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهرهوری سازمانی تأثیر دارد.
با توجه به نتایج به دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر بهبود به دلیل بالا بودن ضریب همبستگی، نسبت به متغیرهای پیادهسازی و بهرهبرداری و سیاست، در گام سوم وارد معادله شد و همانگونه که در جدول (4) نشان داده شده به همراه متغیرهای «پیادهسازی و بهرهبرداری» و «سیاست»، در مجموع 642% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین کرده است که با توجه به مقدار F مشاهدهشده یعنی 394/114% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه میگیریم مدل رگرسیون در گام سوم برای فرضیة فرعی پنجم در سطح 5%معنیدار میباشد.
فرضیة فرعی ششم: بررسی مدیریت در سیستم مدیریت پکپارچه بر میزان بهرهوری سازمانی تأثیر دارد.
با توجه به نتایج به دست آمده از رگرسیون گام به گام، متغیر بررسی مدیریت به دلیل بالا بودن نسبی ضریب همبستگی نسبت به متغیرهای پیادهسازی و بهرهبرداری، سیاست و بهبود در گام چهارم وارد معادله شد و همانگونه که در جدول (4) نشان داده شده به همراه متغیرهای «پیادهسازی و بهرهبرداری»، «سیاست» و «بهبود» مجموعاً 653% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین کرده است و با توجه به مقدار F مشاهدهشده یعنی 235/89% این میزان واریانس تبیین شده است. بنابراین نتیجه میگیریم مدل رگرسیون در گام چهارم برای فرضیة فرعی ششم در سطح 5%معنیدار میباشد.
4- نتیجهگیری
با توجه به مباحث فوق نتیجه میگیریم که در این سازمان متغیر سیستمهای مدیریت یکپارچه (IMS) پیشبینیکنندة مناسبی برای بهرهوری سازمانی میباشند. ودر بررسی فرضیۀ فرعی اول پژوهش، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که «سیاست» به همراه متغیر «پیادهسازی و بهرهبرداری مجموعاً 623% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین کرده است، بنابراین نتیجه میگیریم توجه به بُعد «سیاست» درIMS میتواند باعث افزایش بهرهوری در این سازمان شود. نتایج بررسی فرضیۀ فرعی دوم نشان داد که برنامهریزی تأثیری بر بهرهوری در این سازمان ندارد. در بررسی فرضیۀ فرعی سوم، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که «پیادهسازی و بهرهبرداری» در IMS میتواند به نحو مطلوب و بالایی باعث افزایش بهرهوری در سازمان باشد. در بررسی فرضیۀ فرعی پنجم، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که « بهبود » به همراه متغیرهای «پیادهسازی و بهرهبرداری» و «سیاست»، مجموعاً 642% از واریانس متغیر بهرهوری سازمانی را تبیین میکند بنابراین با مشاهدۀ این مقدار میتوان نتیجه گرفت توجه به بُعد «بهبود» در IMS میتواند باعث افزایش بهرهوری در این سازمان باشد. در نهایت در بررسی فرضیۀ فرعی شش، بر اساس آزمون رگرسیون گام به گام مشخص شد که «بررسی مدیریت» به همراه متغیرهای «پیادهسازی و بهره برداری»، «سیاست» و «بهبود» مجموعاً 653% از واریانس متغیر بهره وری سازمانی را تبیین میکند، بنابراین با مشاهدۀ این مقدار میتوان نتیجه گرفت توجه به بُعد «بررسی مدیریت» در IMS میتواند باعث افزایش بهرهوری در این سازمان باشد.