1- مقدمه

ساحل به عنوان بخشی از محیط زیست دربرگیرنده پیچیده‌ترین و غنی‌ترین اکوسیستم‌های مولّد بر روی کرة زمین می‌باشد. ناحیة ساحلی، منطقة انتقالی و به‌شدت آسیب‌پذیر است و از آنجا که آخرین پذیرندة آلاینده‌های خشکی و دریا می‌باشد، به واسطة تجمع آلاینده‌ها در معرض تهدید دائمی قرار دارد. آلودگی دریاها و تأثیر فعالیت‌های خشکی که حاصل پیامدهای توسعة اقتصادی ـ اجتماعی در خط ساحلی و حوزه‌های آبریز آن می‌باشد، مهم‌ترین مسئله و مشکل اغلب مناطق دنیا می‌باشد که به‌طور مستقیم زیستگاه‌های ساحلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

1-1- بیان مسئله

در طول تاریخ منابع آب نقش بسیار مهمی در بسیاری از نقاط جهان به لحاظ استقرار و شکل‌گیری سکونت و ایجاد هویت داشته است. قبل از صنعتی شدن، از مناطق ساحلی بسیار استفاده می‌شد و سواحل با حضور مردم و فعالیت‌ها پررونق بودند. ارتباط نزدیکی بین سواحل و شهرها وجود داشت. با ورود به عصر صنعت، این رابطه با ایجاد برخی کاربری‌ها مانند ایجاد بنادر بزرگ، کاربری‌های تجاری، صنعتی، انبار کالاها و حمل و نقل، کمرنگ و یا قطع شد. بنادر و اسکله‌ها به عنوان بخشی از صنعت دریایی به منزلة گلوگاه‏های ورود و خروج کالا به کشور (دروازه‏های صادرات، واردات و تامین کالا و نیز نقاط کلیدی در مسیر جریان‏های ترانزیتی) مطرح بود و از مهم‌ترین نقش‌های آنها خدمات لجستیک دریایی (حمل و ‌نقل دریایی، خدمات بندری و لجستیک مسافر دریایی) بود. از جمله اﺛﺮات ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻮسعة ﺑﻨﺎدر می‌توان به اﺷﺘﻐﺎل‌زاﻳﻲ، ﺗﻮسعة ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮی و ﺗﻮسعة اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ‌ای اشاره کرد. البته اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ ﺗﻮسعة ﺑﻨﺎدر بر سواحل مجاور آنها نیز قابل تأمل می‌باشد. با توجه به طیف وسیع اثرات بنادر بر محیط و تأثیر کاهش کیفیت محیطی بر جانداران و انسان‌ها، لزوم شناخت و ارزیابی این اثرات به‌منظور انجام اقدامات اصلاحی برای افزایش کیفیت و حفاظت محیطی در برابر این‌گونه عوامل تهدیدآمیز، دوچندان می‌شود. نوشتار حاضر به بررسی دیدگاه‌های شهروندان در خصوص بندر بوشهر که در حال حاضر یکی از صنایع مهم شهر محسوب می‌شود، اختصاص دارد. در این نوشتار اثرات بندر بوشهر در ابعاد مختلف زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و زیبایی‌شناختی و نقش فضاهای سبز عمومی در کاهش اثرات محیطی بندر و افزایش کیفیت محیطی بررسی شده است.

1-2- ضرورت انجام تحقیق

با توجه به طیف وسیع اثرات بنادر بر محیط و تأثیرات کاهش کیفیت محیطی بر جانداران و انسان‌ها لزوم انجام اقدامات اصلاحی برای افزایش کیفیت و حفاظت محیطی در برابر این‌گونه عوامل تهدیدآمیز را دوچندان می‌کند. استان بوشهر به دلیل داشتن 905 کیلومتر خط ساحلی و انواع سواحل ماسه‌ای، شنی، گلی، صخره‌ای، جنگل‌های حرا و کولونی‌های مرجانی غنی، خور و مصب و گونه‌های نادر و یا در معرض خطر انقراض مانند انواع پستانداران و لاک‌پشت‌های دریایی، جنگل‌های مانگرو، آبسنگ‌های مرجانی، زیستگاه پرندگان دریایی، تالاب‌های ساحلی، خلیج‌های کوچک و غیر آن، اهمیت بسیار زیادی دارد و ضرورت توجه به مسائل زیست‌محیطی آن را دوچندان می‌کند. مجموع نوار ساحلی کشور دو هزار کیلومتر می‌باشد که 200 کیلومتر آن متعلق به خوزستان و 600 کیلومتر متعلق به بوشهر است که خوزستان از 150 کیلومتر و بوشهر از 570 کیلومتر نوار ساحلی خود استفاده می‌کنند. استفاده بوشهر از بخش اعظم نوار ساحلی خود، اتخاذ تدابیر بیشتر و مناسبت‌تر را در عرصة بهره‌برداری ضروری می‌سازد. به علاوه، باتوجه به حجم بالای فعالیت‌های بندری در بوشهر و مسائل محیطی ناشی از این بهره‌برداری‌ها و اعلام خطر جدی برای محیط زیست سواحل بوشهر از سوی مدیر کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در مرداد 1393، ضرورت مطالعة بیشتر در محدودة بندر بوشهر فزونی می‌یابد.

1-3- پیشینة پژوهش

پژوهش‌های مختلفی در زمینة بررسی اثرات محیطی بنادر صورت پذیرفته است. از جمله، بیلی و همکارانش در پژوهش با نام «آلودگی بندرگاه[1]» به بررسی اثرات محیطی بنادر مانند آلودگی هوا، آلودگی آب، کاربری زمین و دیگر اثرات نامطلوب همجواری بنادر و ارزیابی فرایند کاهش آلودگی در ده بندر بزرگ آمریکا پرداخته‌اند (Bailey et al., 2004).

در گزارش مربوط به اثرات زیست‌محیطی طرح توسعة اسکله ویلمینگتون بندر لس‌آنجلس، اثرات اجرای پروژه بر محیط زیست مطرح شده و گزینه‌های بالقوه‌ای برای جلوگیری و یا کاهش اثرات، ارائه شده است (Environmental management division Los Angeles harbor department, 2008).

واترمن[2] در سال 2010 در پژوهشی تحت عنوان «خط‌مشی یکپارچه‌سازی سواحل با الگوبرداری از طبیعت[3]» به بررسی توسعة پایدار مناطق ساحلی با اطمینان از حفظ وگسترش ارزش‌های زیست محیطی منابع، طبیعت و چشم‌اندازها پرداخت، و در آن ساخت‌وسازهای همسو با طبیعت را به عنوان راهکاری برای کاهش اثرات محیطی توسعة مناطق ساحلی پیشنهاد داد.

بوریلو[4] در سال 2013 با مناقشات مربوط به آلودگی ناشی از بنادر و کیفیت زندگی شهری، به این نتیجه می‌رسد که یک طرح خوب می‌تواند با استفاده از برخی ابزارها، عوامل منفی محیطی ناشی از فعالیت بنادر را کاهش دهد و منجر به ادغام مناطق ساحلی و مناطق شهری پشت ساحل شود (Borriello, 2013).

در کتاب «حرکت به سوی یک صنعت حمل و نقل آبی پایدار»، پیامدهای ناخواستة ناشی از پروژه‌های حمل و نقل آبی که بخشی از خدمات بنادر می‌باشند بررسی و تحلیل شده است (سازمان بنادر و دریانوردی، 1393).

در راستای پژوهش‌های انجام‌گرفته، طرح‌ها و پروژه‌های بسیاری در بنادر سرتاسر دنیا به‌منظور کاهش و محدودسازی اثرات بنادر بر سواحل و جوامع شهری مجاور آنها اجرا شده است. از جملة این اقدامات، احداث فضاهای سبز عمومی به عنوان مناطق بافر می‌باشد که با استفاده از خصوصیات مختلف گیاهان در کاهش آلودگی‌های محیطی و بهبود مناظر صورت پذیرفته است. از جمله این تجارب می توان به  بندر ایورگلاید[5] در ایالت فلوریدای آمریکا اشاره کرد که در راستای اجرای طرح جامع 20 سالة

توسعة خود، ایجاد زیستگاه جدید تالاب آب شور و ارتقاء و بازسازی زیستگاه‌های موجود با افزایش 7000 درخت مانگرو جدید، درختچه‌ها، درختان و گیاهان دیگر در محدودة بندر را در دستور کار قرار داده است (Port Everglades Department, 2009). همچنین بندر نیوکاسل و بندر گلاداِستون در استرالیا در سال‌های 2003- 2002، به منظور کنترل آلودگی صوتی و گرد و غبار، بین پایانه‌های محموله‌ها و مناطق هم‌جوار، باندهای فضای سبز ایجاد کردند (OECD, 2011). بندر لس‌آنجلس نیز در سال 2007 در راستای استراتژیی تبدیل لس‌آنجلس به یکی از تمیزترین و سبزترین شهرهای بزرگ آمریکا، اقدام به کاشت درخت در محوطه و مناطق هم‌جوار بندر کرد. این طرح شامل کاشت حدود 7300 اصله درخت تا پایان سال 2009 می‌باشد (ESA, 2011). پژوهش حاضر از این جهت که به بررسی اثرات محیطی بندر و نقش فضاهای سبزعمومی در کاهش اثرات محیطی  از منظر ادراک شهروندان می‌پردازد، جدید و یا دست‌کم کم‌نمونه است. اطلاعات آماری حاصل از این پژوهش به سبب جامعة آماری با ساختار اجتماعی و فرهنگی نسبتا همگن، روایی مناسبی دارد و یافته‌های آن، می‌تواند دستیابی به معیارها، میزان اهمیت و تأثیر آنها را بر پروژه‌های توسعة بندری تسهیل کند.  

1-4- محدودة موردمطالعه

بندر بوشهر در انتهای شمال شبه جزیره‌اى نسبتا کوچک در سواحل خلیج فارس در نقطه‌اى به مختصات ¢58 °28 شمالى و ¢50 °50 شرقى واقع شده است. طول این شبه جزیره 14 کیلومتر مى‌باشد. لنگرگاه خارجى این بندر در موقعیت ¢50 °43 طول شرقى و ¢58 °28 عرض شمالــى قرار

دارد. بندر بوشهر در سال‌های قبل و پس از وقوع انقلاب اسلامی، به لحاظ احداث تأسیسات و تجهیزات استراتژیک و ملی، از جمله نیروگاه اتمی بوشهر، جزیرة صدرا و کارگاه‌های مجهز شرکت صنایع دریایی ایران و غیر آن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. این بندر از نظر زیرساخت و امکانات در رتبة سوم و از لحاظ حجم تخلیه و بارگیری در رتبة دوم بنادر کشور قرار دارد. گرچه توسعة میدان گازی پارس جنوبی و احداث مجتمع‌های بندری در منطقة عسلویة بوشهر تا حدی عملکرد بندر بوشهر را تحت‌الشعاع قرار داده است. بیشتر ساختمان‌های بندر بوشهر درون محوطة عملیاتی و برخی مانند ساختمان آموزشی خارج از محوطة عملیاتی قرار دارند (مهندسین مشاور هرم پی، 1390).

1-5- مبانی نظری

1-5-1- شهر بندری

تعریف بسیاری از مفاهیم از یک رشته به رشته دیگر متفاوت می‌باشد. معدودی از مفاهیم مثل مفهوم شهر بندری یا فاقد تعریف‌اند و یا دست‌کم به سختی می‌توان تعریف مشخصی از آنها ارائه داد (Chaline, 1993). مفهوم شهر بندری دارای معانی بسیاری است که می‌تواند نشانگر تنوع و تکامل مستمر آن باشد. در صورت پذیرش تعریف کلی شهر بندری، تعاریف ارائه‌شده در برخی موارد با یکدیگر متضاد و متناقض‌اند. ساده‌ترین تعریف از شهر بندری عبارت از شهری است که در آن، بندر و فعالیت‌های بندری و دریایی وجود دارد و پل ارتباطی بین زمین، شبکه‌های دریایی و توسعة فعالیت‌های کمکی می‌باد که تأثیر زیادی بر سازماندهی فضایی مناطق دورافتاده دارد (Brocard 1994). طبق فرهنگ لغات آکسفورد شهر بندری به شهری گفته می‌شود که به بندر و یا آب‌های قابل کشتیرانی که بارگیری و تخلیه کشتی‌ها در آنجا صورت می‌گیرد، دسترسی دارد. در یک تعریف دیگر، شهر بندری به عنوان یک سیستم در نظر گرفته می‌شود  و در آن، بر درجه شـدت روابط شهـر بندری و جهـت‌گیـری نامتعـادل اثرات

متقابل اقتصادی ـ اجتماعی میان شهر و بندر تاکید می شود (Forno, 1985). شهری که بندر و فعالیت‌های دریایی آن، تأثیر زیادی بر اقتصاد محلی دارد، به نحوی‌که وجود شهر به وجود بندر وابسته است.

1-5-2- بندر

بندر، پهنة آبی در کنار ساحل می‌باشد که دارای عمق کافی برای ورود کشتی‌ها است و موقعیت آن نسبت به ساحل، به گونه‌ای است که کشتی‌ها را از باد، امواج و جریان‌های محلی محفوظ می‌دارد. بندرگاه‌های بزرگ به باراندازها، اسکله‌ها، لنگرگاه‌ها و تعمیرگاه‌ها مجهز می‌باشند (فرهنگ مصاحب، 1345). بنادر بسته به نوع بهره‌برداری و انواع کالاهای وارده و صادره به/ از آنها، با عناوین مختلف از قبیل بنادر تجاری، بنادر چندمنظوره، بنادر نفتی، بنادر صیادی، بنادر نظامی، بنادر پتروشیمی، بنادر مسافری و بنادر تفریحی نام برده می‌شود (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1385).

1-5-3- تأثیرات محیطی بنادر

بسیاری از اثرات محیطی بنادر با فعالیت‌های بندری، نوع کشتی‌ها، محموله‌ها، تردد کشتی‌ها و استفاده از موتورهای کمکی در اسکله‌ها مرتبط می‌باشد. اثرات ناشی از بارگیری، تخلیه و حمل کالاها در مناطق بندر، بسته به نوع محموله‌ها متفاوت می‌باشد. اثرات کاربری زمین و لایروبی بیشتر به نوع سایت بندر بستگی دارد. تأثیرات محیطی بنادر به بسیاری پارامترهای دیگر از جمله نوع موقعیت بندر بستگی دارد. بنادر ممکن است در رودخانه، مصب، در پناه و یا ساحل باز واقع شده باشند. همچنین اثرات محیطی بنادر ممکن است مستقیم، یعنی واقع در منطقة بندر، یا غیرمستقیم، منتج از تردد کشتی‌ها یا استفاده از وسایل نقلیة دیگر در زنجیرة حمل و نقل باشد. اثرات محیطی بنادر را می‌توان به سه زیرمجموعه شامل: (1) اثرات ناشی از فعالیت‌های بندری، (2) اثرات دریایی ناشی از تماس کشتی‌ها با بندر و (3) انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط زنجیرة خدمات حمل و نقلی مرتبط به بندر در مناطق نزدیک ساحل تقسیم کرد (OECD, 2011). 

مطالعة انجام‌شده توسط کامتویس و اسلک که بر اساس تجزیه و تحلیل وب‌سایت 800 بندر و 120 خط حمل و نقلی شمال امریکا، اروپا و آسیا انجام شده است، نشان می‌دهد پنج مسئله زیست‌محیطی شامل کیفیت آب با سهم (25%)، دفع زباله (21%)، کیفیت هوا (19%)، حفاظت از زیستگاه (19%) و سر و صدا با سهم (15%) از سوی مقامات بندر مطرح شده است (Comtois & Slack, 2007).

2- روش تحقیق

در این پژوهش از روش ترکیبی استفاده شد. در بخش مباحث نظری و ادبیات موضوع، از روش کتابخانه‌ای و اسنادی و در بخش جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها از روش پیمایشی استفاده شد. ابزار اصلی روش پیمایشی، پرسشنامه‌های باز و بسته و مصاحبه‌های نیمه سازمان‌یافته است (اسدپور، 1392). یک دسته پرسش برای بررسی ادراک شهروندان بر اساس مباحث نظری تنظیم و توزیع شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده، توسط نرم‌افزار SPSS 19 تحلیل شد. دست‌آخر نتایج به دست‌آمده با رویکرد استنتاجی و اکتشافی ارائه شد. جامعة آماری این پژوهش به صورت تصادفی گزینش شده، و در محدودة سایت، نمونة موردی انتخاب گردید. ضریب قابلیت اتکای پرسشنامه (آلفای کرونباخ) جهت سنجش میزان اعتبار سؤالات پرسشنامه محاسبه شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری، آزمون تک نمونه‌ای کای‌دو و آزمون میانگین جامعه ( آزمون t ) انجام شد.

جمعیت آماری پژوهش، شهروندان شهر بوشهر با جمعیتی در حدود 169966 نفر می‌باشد (مرکز آمار ایران، 1385). نمونة آماری توسط فرمول کوکران 375 نفر تعیین و از میان شهروندان شهر بوشهر به صورت تصادفی انتخاب شد که همة آنها در محدودة سایت نمونه حضور داشتند. پرسشنامه علاوه بر سؤالات مربوط به جنسیت، سن، وضعیت تأهل و میزان تحصیلات، شامل 10 پرسش است که 8 سؤال دربارة اثرات محیطی بندر بوشهر و 2 سؤال در مورد نقش فضاهای سبز و فضاهای عمومی در کاهش اثرات محیطی بندر می‌باشد. نظر شهروندان توسط پرسش‌های بسته به صورت داوری ارزشی 5 مرحله‌ای در مقیاس لیکرت شامل خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تنظیم شده است. پرسش‌ها بر اساس مولفه‌های مورد نظر پژوهش به شرح جدول (2) تقسیم شدند.

جدول (2): دسته‌بندی سؤالات پرسشنامه بر اساس معیارها

جهت بررسی میزان اعتبار سؤالات پرسشنامه از محاسبة ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. در محاسبة ضریب آلفای کرونباخ سؤال 2 که از طیف لیکرت پیروی نمی‌کرد و امکان بیش از یک انتخاب داشت، حذف شد. پس از انجام اصلاحات، ضریب قابلیت اتکای 9 پرسش باقی‌مانده در این بخش برابر 708/0= ά به‌دست آمد که با توجه به حدّ نصاب مقبولیت (700/0) رقم رضایت‌بخشی تلقی، و در نتیجه، اعتبار پرسشنامه اثبات شد.

3-تجزیه تحلیل داده‌ها

داده‌های توصیفی 4 مولفه‌ای که از فعالیت‌های بندری تاثیر می‌پذیرند در جدول (3) ارائه شده است. طبق جدول (3) به نظر می‌رسد فعالیت‌های بندری تأثیری بر مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی نداشته است زیرا میانگین امتیازات این دو سؤال نزدیک به عدد 3 (متوسط) و بیشترین تکرار پاسخ و میانه مربوط به گزینة 3 (متوسط) می‌باشد. اما به نظر می‌رسد تأثیر فعالیت‌های بندری بر اقتصاد و زیباشناختی به ترتیب دارای اثر مثبت و منفی می‌باشد. زیرا برای مولفة اقتصادی میانگین و میانة پاسخ‌ها عدد 4 (زیاد) و بیشترین تکرار پاسخ‌ها مربوط به گزینة 5 (خیلی زیاد) می‌باشد. برای مولفة زیباشناختی میانگین پاسخ‌ها نزدیک به عدد 2 (کم) و بیشترین تکرار و میانة پاسخ‌ها عدد 2 (کم) می‌باشد. برای اطمینان از تعمیم‌پذیری نتایج به‌دست‌آمده به کل جامعه، باید فرضیه‌ها مورد آزمون قرار گیرند.  

جدول (3): تأثیر فعالیت‌های بندری بر مؤلفه‌های زیست‌محیطی،

اقتصادی، اجتماعی و زیباشناختی

3-1- بررسی اثرات بندر بوشهر

   ابتدا به بررسی اثرات بندر بر مؤلفه‌های زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و زیباشناختی از منظر مردم ساکن در بندر بوشهر پرداخته شد. به این منظور در پرسشنامه از آنها خواسته شد اثر فعالیت‌های بندری را مشخص کنند. به این صورت فرضیه‌های مربوط به تأثیر فعالیت‌های بندری مورد آزمون قرار گرفت.

فرضیة H₀: تأثیر فعالیت‌های بندری بر متغیرها تفاوتی ندارد.

فرضیة H₁: تأثیر فعالیت‌های بندری بر حداقل دو متغیر متفاوت است.

با توجه به مقدار کای‌دو یعنی 01/54 با درجه آزادی 3 و مقدار معیار تصمیم 03/0 که از سطح خطای (05/0) کمتر می‌باشد، H₀ رد شد. به عبارت دیگر نتایج نشان داد که برخی متغیرها از دید پرسش‌شوندگان دارای اهمیت بیشتری می‌باشند. بنابراین، می‌توان گفت که از دید پاسخ‌دهندگان، به ترتیب مولفه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و زیباشناختی اهمیت بیشتری دارند.

نمودار (1): فراوانی متغیرهای زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و زیباشناختی

جدول (4): مقادیر مشاهده‌شده و مقادیر قابل‌انتظار

جدول (5): نتیجة آزمون کای‌دو

3-2- میزان تأثیر فعالیت‌های بندر بوشهر

پس از اثبات تأثیر فعالیت‌های بندر بوشهر بر مولفه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و زیباشناختی شهر به بررسی میزان تأثیرات پرداخته شد.

فرضیة H₀: تأثیر فعالیت‌های بندری بر مؤلفة مورد بررسی در حد متوسط است.

فرضیة H₁: تأثیر فعالیت‌های بندری بر مؤلفة مورد بررسی در حد متوسط نیست.

جدول (6): آمارهای توصیفی پاسخ‌دهندگان

در جدول (6) آمارهای توصیفی پاسخ‌ها ارائه شده است. از مقادیر میانگین پاسخ‌ها تا حدودی تأثیر هر مولفه را حدس زد، به‌طور مثال میانگین مولفة اقتصاد با عدد 4 به دست آمد که از عدد 3 (متوسط) بیشتر می‌باشد، بنابراین، می‌توان گفت که فعالیت‌های بندری بر اقتصاد شهر تأثیر مثبت دارد. اما برای تعمیم این نتیجه به کل جامعه، لازم است آزمون‌های آماری انجام شود. از این رو، با استفاده از آزمون میانگین یک جامعه حدس خود را مورد آزمون قرار دادیم. همان‌طور که در جدول (7) مشاهده می‌شود، مقادیر آزمون، درجة آزادی، مقادیر معناداری، اختلاف میانگین و فاصلة اطمینان میانگین جامعه توسط نرم‌افزار محاسبه شد. آنچه در این جدول اهمیت دارد مقادیر معناداری و حدود پایین و بالای فاصلة اطمینان است. با توجه به اینکه مقدار معناداری برای محیط زیست عدد 261/0 به دست آمد و این مقدار از سطح اطمینان 05/0 بیشتر است، پس H₀ رد نشد که نشان می‌دهد تأثیر فعالیت‌های بندری از دید پاسخ‌دهندگان بر محیط زیست در حد متوسط می‌باشد و با توجه به اینکه مقدار حد پایین منفی و حد بالا مثبت است می‌توان گفت که میانگین پاسخ‌دهندگان با مقدار مورد آزمون تفاوت چندانی ندارد.

برای مولفة اجتماعی مقدار معناداری عدد 003/0 به دست آمد که این مقدار از سطح اطمینان پایین‌تر است، بنابراین فرض H₀ رد شد. اما از آنجا که میانگین تک آزمون از نوع یک دنبالة راست می‌باشد برای تفسیر نتیجه باید به مقادیر پایین و بالای حد میانگین مراجعه شود. با توجه به اینکه حد بالا و پایین هر دو منفی‌اند و میانگین پاسخ‌ها از 3 کمتر است می‌توان گفت که فعالیت‌های بندری بر مولفه‌های اجتماعی اثر کم یا ناچیزی دارد. در مورد مولفة اقتصـادی نیـز با نگاه به مقـار معنا‌داری متوجه می‌شویم که

H₀ رد شده است، اما برای تعیین منفی یا مثبت بودن اثر باید به تفسیر حد پایین و بالا رجوع شود. از آنجا که حد پایین و حد بالا هر دو مثبت‌اند می‌توان گفت که فعالیت‌های بندری بر مولفة اقتصاد اثر زیاد یا بسیار زیادی دارد. برای مولفة زیباشناختی مقدار معناداری عدد 000/0 به دست آمد که این مقدار از سطح اطمینان پایین‌تر است، بنابراین، H₀ رد ‌شد. اما با توجه به اینکه حد بالا و پایین هر دو منفی‌اند و میانگین پاسخ‌ها از 3 کمتر است می‌توان گفت که فعالیت‌های بندری بر مؤلفة زیباشناختی اثر کم یا بسیار کمی دارد.

3-3- میزان تأثیر افزایش فضاهای سبز و فضاهای عمومی بر کاهش اثرات محیطی بندر بوشهر

در مرحلة بعد به میزان تأثیر افزایش فضاهای سبز و فضاهای عمومی بر کاهش اثرات محیطی بندر بوشهر پرداخته شد. به منظور آزمون فرضیه‌ها از آزمون میانگین تک جامعه ( آزمون t ) و میانگین سؤال‌های 9 و 10 استفاده شد. فرضیه‌های آزمون به این شرح مطرح و بررسی شد:

فرضیة H₀: تأثیر افزایش فضاهای سبز و فضاهای عمومی بر مؤلفة مورد بررسی در حد متوسط است.

فرضیة H₁: تأثیر افزایش فضاهای سبز و فضاهای عمومی بر مؤلفة مورد بررسی در حد متوسط نیست.

جدول (8): آمارهای توصیفی پاسخ‌دهندگان

در جدول (8) آمارهای توصیفی پاسخ‌ها ارائه شده است. از روی میانگین پاسخ‌ها تا حدودی می‌توان نوع تأثیر فعالیت بندر بر مؤلفه‌ها را حدس زد. با توجه به اینکه میانگین به‌دست‌آمده 24/4 است و از عدد 3 (متوسط) بیشتر می‌باشد می‌توان نتیجه گرفت که تأثیر افزایش فضاهای سبز و فضاهای عمومی بر کاهش اثرات محیطی بندر بوشهر مثبت است. برای تعمیم این نتیجه به کل جامعة آماری نیاز به انجام آزمون‌های آماری

می‌باشد. در جدول (9)، مقادیرآزمون، درجة آزادی، مقادیر معناداری، اختلاف میانگین و فاصلة اطمینان میانگین جامعه، توسط نرم‌افزار محاسبه شده است. آنچه در جدول (9) اهمیت دارد مقادیر معناداری و حدود پایین و بالای فاصلة اطمینان است. مقدار معناداری نشان می‌دهد H₀ قابل‌قبول نیست، اما برای تعیین منفی یا مثبت بودن تأثیر باید به تفسیر حد پایین و بالای فاصلة اطمینان مراجعه شود. از آنجا که حد پایین و حد بالا هر دو مثبت‌اند می‌توان نتیجه گرفت که افزایش فضاهای سبز و فضاهای عمومی بر کاهش اثرات محیطی بندر بوشهر تأثیر زیاد یا بسیار زیاد دارد.

4- نتیجه‌گیری

بر اساس یافته‌های این پژوهش، اهمیت تأثیر فعالیت‌های بندر بوشهر را بر مؤلفه‌ها، از نظر شهروندان بوشهری، می‌توان به ترتیب (1) مولفه‌های اقتصادی، (2) زیست‌محیطی، (3) اجتماعی و (4) زیباشناختی اولویت‌بندی و رتبه‌بندی کرد. طبق داده‌های جمع‌آوری‌شده می‌توان گفت که شهروندان معتقدند تأثیر فعالیت‌های بندر بوشهر بر محیط زیست مانند آلودگی هوا، آلودگی آب و آلودگی صوتی درحد متوسط می‌باشد. اما تأثیر آن بر مؤلفة اقتصادی مثل ایجاد فرصت‌های شغلی مرتبط با صنعت کشتیرانی و تأمین کالا از بازار محلی بسیار زیاد می‌باشد. تأثیر فعالیت‌های بندر بر مؤلفه‌های اجتماعی مانند تأثیر منفی بر سلامت انسان، برهم‌زدن ریتم‌های بیولوژیکی، تغییر در سبک زندگی مردم محلی، تأثیرات سوء بر گردشگری و فعالیت‌های تفریحی و نیز تأثیر بر مؤلفة‌های زیباشناختی مانند ایجاد منظر نامطلوب، کاهش کیفیت مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی و ایجاد نورهای مزاحم در شب، کم می‌باشد. به علاوه، طبق نظر شهروندان بوشهری، فضاهای سبز تأثیر بسیار زیادی در کاهش اثرات مخرب محیطی و افزایش کیفیت محیطی مناطق مجاور بنادر دارند. یشنهاد می‌شود سازمان‌های مسئول در راستای منظرسازی و ایجاد فضاهای سبز عمومی با استفاده از پتانسیل بالای سواحل و بهره‌گیری از اصول مهندسی گیاهی نسبت به ایجاد مناطق بافر سبز در مجاورت بنادر جهت محدودسازی آثار نامطلوب این صنعت بر محیط اقدام کنند.