1- مقدمه

تامین سرمایه یکی از مهم­ترین دغدغه­های دولتمردان و سیاست­گذاران اقتصادی، به خصوص در کشور­های در حال توسعه محسوب می‌شود و تصمیمات مربوط به شیوه­های تامین مالی، ساختار سرمایه و ترکیب سرمایه، یکی از شاخص­ترین ابزارهای تامین منابع مالی دولت می‌باشد. اگر منابع مالی را به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم کنیم کشورهای در حال توسعه به علت پایین بودن سطح پس‌انداز ملی و افزایش جمعیت، برای تامین مالی و سرمایه لازم از منابع داخلی، جهت انجام برنامه‌های گسترده توسعه گرفتار مشکلات عدیده ای می‌باشند. سرمایه مورد نیاز برای سرمایه گذاری یا باید از طریق پس‌اندازهای داخلی کشور تأمین شود یا سرمایه‌گذاری خارجی. سرمایه‌گذاری خارجی یا به صورت جریان انتقال سرمایه فیزیکی مانند ماشین آلات و غیر آن انجام می‌شود و یا جریان مالی مانند پول نقد و اعتبارات.

انباشت سرمایه به عنوان یکی از پیش نیازهای اساسی فرایند رشد اقتصادی از منابع داخلی یا خارجی قابل تأمین است. منابع مالی خارجی به عنوان مکملی برای پس­انداز داخلی علاوه بر پر کردن شکاف پس­انداز ـ سرمایه­گذاری راه­حل مناسبی برای مقابله با شکاف منابع ارزی نیز می‌باشد. درکشورهای در حال توسعه منابع مالی خارجی شامل کمک­های بلاعوض کشورهای توسعه یافته، جریان مالی ناشی از منابع متعدد نظیر بانک جهانی، بانک­های منطقه­ای، سرمایه­گذاری غیرمستقیم و مستقیم خارجی می‌‌باشد. (فطرس و امامی، 1390).

منطقه ویژه اقتصادی بندر امام خمینی (ره) در اجرای اهداف کلی اصل 44 قانون اساسی در جهت جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از سال 1382 تاکنون گام های برجسته‌ای برداشته است. علاوه بر واگذاری کلیه امور تصدی‌گری در بخش‌های دریایی و بندری، بیش از 1100 هکتار از اراضی پشتیبانی این بندر به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اختصاص داده شده است. تاکنون بیش از 370 هکتار از اراضی منطقه ویژه اقتصادی در قالب 80 فقره قرارداد به ارزش 15148 میلیارد ریال در زمینه‌های احداث انبار و محوطه نگهداری انواع کالاها، مخازن نگهداری فرآورده‌های نفتی و خوراکی، صنایع با ارزش افزوده و غیر آن واگذارشده است که این امر افزایش ظرفیت بندر در ذخیره و نگهداری انواع کالاهای نفتی، روغن‌های خوراکی، غلات، آهن آلات و متفرقه را تا بیش از 40 میلیون تن در سال افزایش داده است.

منطقه ویژه اقتصادی بندر امام خمینی (ره) به منظور جذب سرمایه در صنایع با ارزش افزوده بالا، به عنوان اولین بندر ایران افتخار انعقاد قراردادهای بزرگ سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه‌های مختلف مانند قرارداد سرمایه‌گذاری کارخانه تصفیه شکرخام و کارخانه تصفیه روغن‌های خوراکی (به ارزش 7000 میلیارد ریال) و احداث پایانه نفتی (به ارزش 540 میلیارد ریال) را دارد. اتمام چنین پروژه‌هایی مسیر توسعه و ورود این بندر را به بنادر نسل سوم هموار کرده است. به علاوه، با صرف بودجه‌ای بالغ بر 1200 میلیارد ریال در زمینه‌ احداث تاسیسات زیربنایی مانند احداث اسکله 150 هزار تنی، ایجاد اماکن و فضاهای عمومی، تاسیسات جمع‌آوری آب‌های سطحی، شبکه آب، برق، دیتا، 36 کیلومتر جاده دسترسی اصلی و فرعی داخلی و احداث 140 کیلومتر راه آهن داخلی جهت اتصال اراضی پشتیبانی به شبکه راه‌آهن سراسری، زیرساخت‌های لازم جهت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را فراهم آورده است (طرح جامع بندر امام خمینی (ره)، 1391).

برخی از مزایای منطقه آزاد بندر امام خمینی (ره) جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی به این شرح‌اند: (1) نزدیک‌ترین بندر جنوبی به مراکز صنعتی کشور از جمله صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد و معادن در نیمه غربی کشور می‌باشد، (2) موقعیت ممتاز جغرافیایی دارد چون مطمئن‌ترین، مناسب‌ترین و کوتاه‌ترین پل ارتباطی با کشورهای حوزه قفقاز، عراق، ترکیه و اروپای شرقی می‌باشد، (3) مناسب‌ترین بندر کشور جهت ترانشیپ کالا به کشورهای حوزه خلیج فارس، (4) اتصال به شبکه راه‌های اصلی ترانزیتی و راه‌آهن سراسری کشور دارد، (5) قابلیت تخلیه‌وبارگیری کشتی‌های کانتینری پست‌پاناماکس (نسل چهارم) و کشتی‌های با ظرفیت 150هزار تن، (6) وجود ترمینال‌های اختصاصی کانتینری، عمومی، فرآورده‌های نفتی و مواد معدنی، (7) بهره‌مندی از تجهیزات پیشرفته و مناسب بندری و دریایی به منظور ارائه خدمات سریع و ایمن به کشتی‌ها، (8) برخورداری از سیستم یکپارچه (IMS) و سیستم بین‌المللی امنیت اطلاعات (ISMS)، (9) برخورداری از سیستم تک پنجره (SINGLE  WINDOW) به منظور ارائه خدمات متمرکز به مشتریان، (10) سیستم پرداخت الکترونیک از طریق سیستم (PCPOS)، (11) نزدیکی به فرودگاه‌های ماهشهر، بین‌المللی اهواز و آبادان با فواصل 18 ،110 و 100 کیلومتر، (12) برخورداری از تسهیلات ومعافیت‌های منطقه ویژه اقتصادی، (13) امکان ورود، مصرف و بکارگیری ماشین آلات، قطعات یدکی، وسائط نقلیه و مواد اولیه بدون پرداخت حقوق گمرکی و با حداقل تشریفات قانونی، (15) تضمین کامل سرمایه‌های خارجی و سود حاصله از آنها طبق قوانین حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی، (16) مستثنا بودن فعالیت‌های خدماتی از شمول قانون کار و تبعیت از قوانین ومقررات مناطق، (17) برخورداری از مزایا و تسهیلات ایجادشده در مناطق جهت صاحبان کالا (شامل صدور قبض انبار تفکیکی قابل معامله، کاهش تشریفات گمرکی، توقف مشروط نامحدود کالا و ...)، (18) امکان مشارکت و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، (19) برخورداری از معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته‌شده در منطقه به داخل کشور به میزان ارزش افزوده کالای مزبور، (20) امکان صدور کالاهای ساخته‌شده از مواد اولیه و کالاهای خارجی در منطقه به خارج از کشور بدون الزام به رعایت مقررات عمومی صادرات و واردات، (21) ورود آزاد و بدون حقوق گمرکی آهن آلات و مصالح ساختمانی جهت احداث واحدهای تولیدی در منطقه، (22) صدور گواهی مبدا جهت کالاهای تولیدشده در منطقه، (23) استفاده از مزایای رونق فعالیت‌های اقتصادی در مناطق ویژه بندری و (24) معافیت مالیاتی بر ارزش افزوده.

1-1- بیان مسئله

ایران از جمله کشورهای در حال توسعه با نرخ رشد مناسب و جمعیت جوان و همچنین منابع طبیعی بسیار مناسب برای سرمایه‌گذاری است که می­تواند هدف بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاران خارجی به حساب آید. نیاز کشور به منابع مالی خارجی برای تامین و پوشش بخشی از هزینه­ها و استفاده از تکنولوژی برتر و تجربیات شرکت­های خارجی غیرقابل انکار است. شرایط کنونی اقتصاد ایران مسئله جذب منابع مالی خارجی را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. با توجه به سند چشم‌انداز کشور، از یک سو، دولت موظف است ضمن کاهش اتکای اقتصاد به نفت، با جذب سرمایه­گذاری خارجی، اشتغال را افزایش دهد. از سوی دیگر توسعه بنادر کشور به عنوان دروازه‌های ارتباطی کشور جهت کمک به رشد اقتصاد امری الزامی محسوب می‌شود. بنادر از عوامل تسریع در فرآیند توسعه اقتصاد ملی و منطقه‌ای و یکی از حلقه‌های اصلی حمل و نقل دریایی و مبادی ورود و خروج کالا به شمار می‌روند که در همه کشورها، حکم دارایی‌های راهبردی ملی را دارند و به سبب نقش تعیین‌کننده‌ای که در سازماندهی فضای ملی دارند می‌توانند مطابق میل بازار و مشتریان و نیز همگام با تکنولوژی روز، مسیر توسعه و بهبود را طی کنند و جایگاه بهره‌وارنه و بهینه‌ای را نه تنها برای خود، بلکه برای ذینفعان در بازار رقابتی جهانی فراهم آورند. بنابراین جذب سرمایه­گذاری خارجی یکی از مهم­ترین مسائلی است که رشد و توسعه بنادر را در پی خواهد داشت. از این رو، در این مقاله به بررسی عوامل موثر بر جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در بندر امام خمینی (ره) پرداخته شده است تا با شناخت محدودیت­ها و ظرفیت­های این بندر شرایط و زمینه‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم شود.

1-2- پیشنة تحقیق

1-2-1- مطالعات خارجی

کوستی یونلی و همکاران ( 2012) در مطالعة خود، به بررسی عوامل تاثیرگذار بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور روسیه با استفاده از داده‌های طولی و با روش داده‌های پنلی پرداختند. آنها ضمن تایید عوامل کلاسیک به این نتیجه رسیدند که زمان انتقال قدرت یکی از عوامل مؤثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی محسوب می‌شود.

دیندا[1] (2010) در مطالعه­ای با عنوان «عوامل تعیین‌کننده سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در نیجریه» به بررسی عوامل مؤثر بر سرمایه­گذاری مستقیم خارجی (FDI) در نیجریه در دوره 2006-1970 میلادی پرداخته است. این مطالعه نشان می­دهد که ذخایر منابع طبیعی، گسترش تجارت و عواملی مانند تورم و نرخ ارز بر جریان FDI در نیجریه تأثیرگذار است و در طولانی مدت اندازه بازار بر جذب FDI تأثیر ندارد.

لن و ین[2] در سال 2009 میلادی مقاله‌ای با عنوان «تجزیه و تحلیل عوامل اقتصادی جذب FDI در غرب چین پس از اصلاحات و باز شدن اقتصادی» نوشتند. در این مقاله، شهر چنگدو[3] به عنوان نمونه در نظر گرفته شده و از روش هم‌انباشتگی برای تجزیه و تحلیل عوامل اقتصادی در جذب FDI در غرب چین در 30 سال گذشته استفاده شده است. نتیجه‌گیری این مقاله نشان می­دهد رشد اقتصادی سریع‌تر، درجات باز بودن بالاتر و سرمایه­گذاری در دارایی­های ثابت از عوامل اقتصادی مهم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در شهر چنگدو بوده است.

بانگا (2009) جهت دستیابی به اطلاعاتی در خصوص اینکه موافقت‌نامه‌های سرمایه‌گذاری و سیاست­های دولت چگونه بر جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تأثیر دارند، با استفاده از اطلاعات 10 کشور در حال توسعه معادلة مشابهی را برآورد کرده است. یافته‌های وی بیانگر آنست که اندازة بازار، هزینة نیروی کار، نسبت ثبت نام شدگان دورة متوسطه، بدهی خارجی و مصرف برق از عوامل مؤثر بر جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌باشند. همچنین نتایج مطالعه نشان می­دهد موافقت‌نامه‌های سرمایه‌گذاری با کشورهای توسعه‌یافته دارای تأثیر مثبت و معنادار و موافقت‌نامه‌های منطقه‌ای اثرات متفاوتی بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی دارند.

لهیری و میسا (2006) با ارائه­ مدلی مناسب به بررسی تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر حذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که نااطمینانی نرخ ارز کشور میزبان از دو جنبة اثر درآمدی ( فروش در داخل) و اثر هزینه­ای ( تهیة نهاده‌ها از کشور میزبان) بر حذب سرمایه‌گذاری اثر می‌گذارد، و چون این دو اثر در خلاف جهت هم بر جذب سرمایه‌گذاری تاثیر می‌گذارند، بنابراین اثر نوسانات نرخ ارز بر حذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی مبهم می‌باشد.

1-2-2- مطالعات داخلی

ممی­پور و همکاران (1393) در مطالعه­ای به شناسایی عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی انزلی پرداختند و با استفاده از تکنیک دلفی و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، عوامل مؤثر را شناسایی و رتبه­بندی کردند. نتایج تحقیق نشان داد عوامل مختلفی بر جذب سرمایه­گذاری داخلی و خارجی در منطقه آزاد انزلی تأثیر دارند که می­توان آنها را در هفت عامل اصلی خلاصه کرد. این عوامل به ترتیب عبارتند از: امکانات، سیاست­گذاری، اقتصادی،  قوانین و مقررات، مدیریتی، حمایتی و مکان یابی.

کاظمی و همکاران (1392) در مطالعه‌ای به شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در استان یزد پرداختند. آنها پس از شناسایی عوامل، با استفاده از پرسشنامه و اخذ نظر صاحبنظران استان یزد (39 نفر) نسبت به رتبه‌بندی عوامل اقدام کردند. نتایج نشان داد رتبة عوامل شناسایی‌شده به ترتیب اولویت به شرح نرخ ارز، امنیت سرمایه‌گذاری، نرخ انتظاری بازگشت سرمایه، وجود سیاست‌های حمایتی دولت، امکان نقل و انتقال آزادانه سرمایه و وجود زیرساخت‌های اقتصادی نظیر جاده، انرژی، بنادر و اینترنت می‌باشد.

شاه آبادی و محمودی (1390) در مقاله‌ای با عنوان «تعیین‌کننده‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران» به این نتیجه رسیدند که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تابع عواملی از قبیل نرخ بازگشت سرمایه، بازبودن اقتصاد، زیرساخت‌ها، رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری داخلی، منابع طبیعی، سرمایه انسانی، تورم، نرخ ارز، بدهی خارجی، وضع مالی دولت، مالیات، اندازه بازار، حقوق سیاسی و نسبت مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی می‌باشد. همچنین نتایج تحقیق نشان داد منابع طبیعی موجود، سرمایه انسانی و زیرساخت­ها به صورت مستقیم و معنادار بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران مؤثرند، اما متغیر حقوق سیاسی و متغیر انقلاب اسلامی به صورت معکوس و معنادار بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران تأثیر دارند. عامل باز بودن اقتصاد تأثیر مثبت و بی‌معنا و عامل نسبت مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی نیز تأثیر منفی و بی‌معنا بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران دارد.

کریمی­کیا و مقدم (1389) در مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی عوامل جذب سرمایه­گذاری در منطقه آزاد اروند» با روش دلفی و آزمون t استیودنت به بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری برداختند. نتایج تحقیق نشان داد فقدان امکانات زیربنایی، نبود سرمایه­گذاری مناسب دستگاه­های دولتی، نارسایی قوانین و مقررات از موانع عمده جذب سرمایه­گذاری در منطقه آزاد اروند به شمار می­روند.

اسماعیلی (1389) در پایان‌نامه­ خود به بررسی «اولویت­بندی عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری در منطقه آزاد تجاری ارس با استفاده از تکنیک AHP» پرداخت. نتیجه مطالعه نشان داد به ترتیب نبود سازمان اجرایی مناسب، عدم‌برخورداری از مدیریت صحیح و کارا، فقدان امکانات زیر­بنایی اولیه، اثر سوء سیاست­گذاری­های دولت در سطح کلان بر منطقه و دست‌آخر محدودیت و نارسایی در قوانین بر عدم‌جذب سرمایه­گذاری خارجی تأثیر دارد.

با توجه به اینکه هر کدام از این مطالعه­ها برای منطقه خاصی و با شرایط متفاوتی انجام شده است، مطالعه حاضر در صدد است شرایط لازم برای جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در بندر امام خمینی را با توجه به شرایط خاص این منطقه و با استفاده از نظر کارشناسان و متخصصان این بندر بررسی کند.

2- روش تحقیق

روش تحقیق در این پژوهش، روش تحلیل سلسله مراتبی یا AHP می‌باشد. دلیـل استفاده از این روش این است که مدیران مالی در تأمین مالی با گزینه‌های مختلفی مانند سرمایه شخصی، بازار پول، بازار سرمایه و غیر آن مواجه‌اند که از بین آنها بازار سرمایه و مخصوصا سرمایه خارجی نقش بسیار مهمی ایفا می­کند. معیارهای مختلفی در جذب سرمایه­گذاری خارجی تأثیر دارند، در این پژوهش سعی می‌شود عوامل مؤثر بر حذب سرمایه‌گذاری خارجی مشخص شوند و متناسب با گزینه­های مختلف اولویت­بندی گردند تا به عنوان راهنما برای مدیران مالی و مأمین مالی شرکت‌ها استفاده شود. از آنجا که برخی از این عوامل کیفی و برخی کمی بوند از تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد تا بر اساس میزان تأثیرشان دسته­بندی و اولویت­بندی شوند.

جمع‌آوری داده‌ها در دو مرحله صورت پذیرفت. نخست با توزیع و تکمیل پرسشنامه‌ها به واسطة مدیران سرمایه‌گذاری، معیارها و عوامل مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری در بندر امام خمینی (ره) شناسایی و تعیین شد. سپس با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند پرسشنامه‌های مربوط به تکنیک فرایند سلسله مراتبی (AHP) توسط مدیران بندر امام خمینی (ره) تکمیل شد. در تکنیک تحلیل سلسله مراتبی، ماتریس­های مقایسات زوجی باید سازگار باشند، به این منظور نرخ ناسازگاری ماتریس­ها محاسبه شد.

در این مطالعه به منظور نمونه‌گیری هدفمند تعداد 40 نفر شامل 6 نفر از اساتید و جامعه دانشگاهی و تعداد 34 نفر از مدیران و کارشناسان منطقه ویژه بندر امام خمینی (ره) ( 17 نفر مدیران و 17 نفر کارشناسان این اداره) به عنوان نمونه انتخاب شدند. پرسش‌های تحقیق به عبارت است از:

(1) چه عواملی بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بندر امام خمینی (ره) تاثیر دارد؟ و (2) رتبه عوامل موثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به بندر امام خمینی (ره) به چه ترتیب می‌باشد؟

3- تجزیه و تحلیل داده‌ها

3-1- رتبه‌بندی زیرمعیارهای مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی

جدول (1) عوامل و زیرمعیارهای مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری در بندر امام خمینی (ره) را نشان می­دهد. در این مرحله، رتبه‌بندی و وزن‌دهی به تفکیک عوامل و زیرمعیارهای مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری صورت پذیرفت.

جدول (1): معیارها و زیرمعیارهای مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری در بندر امام خمینی (ره)

3-1-1- عامل مدیریت

به منظور ترکیب جداول مقایسات زوجی همه پاسخگویان، یکی از بهترین روش­ها، استفاده از میانگین هندسی است. زیرا مقایسات زوجی، داده‌هایی به صورت «نسبت» ایجاد می­کند. به علاوه معکوس بودن ماتریس مقایسه، استفاده از این روش را بیشتر موجه می­سازد، به دلیل اینکه میانگین هندسی خاصیت معکوس بودن را در ماتریس مقایسات زوجی حفظ می­کند.

اگر فرض شود                          مؤلفه مربوط به پاسخگوی Kام برای مقایسه معیار i نسبت به معیار j باشد، میانگین هندسی برای مؤلفه‌های متناظر بر اساس معادله (1) محاسبه می­شود (قدسی پور، 1385).

                                                        (1)

:  مؤلفه مربوط به گروه برای مقایسه معیار i نسبت به j

با استفاده از ماتریس فوق، مقایسه معیارها از نظر گروه (کل پاسخگویان و نمونه­های مورد مطالعه) با استفاده از نرم افزار EC به صورت جدول (2) می‌باشد.

جدول (2): ماتریس مقایسه زوجی از دیدگاه گروه

برای استخراج اولویت­ها از جدول فوق، از مفهوم نرمال­سازی و میانگین موزون استفاده شد. به این منظور با استفاده از معادله (2) اعداد جدول نرمال شد.

                                                   (2)

که در آن  مؤلفه نرمال است. پس از نرمال کردن داده­ها، از مقادیر حاصل، میانگین موزون گرفته می‌شود که مقادیر حاصل از میانگین موزون نشان‌دهندة درجه اهمیت و اولویت زیرمعیارهای مؤثر بر عامل مدیریت در جذب سرمایه­گذاری مستقیم خارجی می‌باشد. نتیجه حاصل از بررسی نظرات کل نمونه و نتایج نرم افزار در مورد رتبه و وزن زیرمعیارهای مؤثر  عامل مدیریت در نمودار (1) ارائه شده است.

نمودار (1): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به عامل مدیریت

همان‌طور که در نمودار (1) مشاهده می­شود، ثبات مدیریت به عنوان مهم‌ترین متغیر و بعد از آن به ترتیب بازاریابی مناسب، تهیه طرح مطالعاتی امکان‌سنجی‌شده و تبلیغات مناسب بیشترین تاثیر را در عامل مدیریت بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 04/0 است که از 1/0 کوچک‌تر است، بنابراین مدل معنادار است. یعنی در میان زیرمعیارهای مدیریت، ثبات مدیریت اصلی­ترین عامل در جذب سرمایه­گذار خارجی به بندر امام خمینی (ره) می‌باشد. به عبارت دیگر، برای جذب سرمایه­گذاران خارجی به این بندر باید مدیران این بندر از امنیت شغلی و ثبات کافی برخوردار باشند تا سرمایه­گذارن تمایل بیشتری برای سرمایه­گذاری در این بنادر داشته باشند، زیرا بی‌ثباتی در مدیریت موجب نگاه کوتاه مدت و سطحی به مسائل می‌شود و سرمایه­گذارها علاقه­ای به سرمایه­گذاری­های بزرگ و بلندمدت نخواهند داشت. همچنین زیرمعیارهای بازاریابی مناسب و تهیه طرح توجیهی نیز تا حدودی موجب جذب سرمایه­گذاری خارجی می‌شود، اما تبلیغات در جذب سرمایه‌گذاری نقش کمتری دارد.

برای رتبه­بندی عوامل دیگر نیز مانند عامل مدیریت عمل می­شود، برای جلوگیری از طولانی شدن بحث تنها به نتایج حاصل از نرم افزار EC اشاره می­شود.

3-1-2- عامل امکانات

رتبة وزن زیرمعیارهای مربوط به عامل امکانات که یکی از عوامل موثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد در نمودار (2) ارائه شده است.

نمودار (2): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به امکانات

همان‌طور که در نمودار (2) مشاهده می­شود، زیرساخت­ها به عنوان مهم‌إترین متغیر و بعد از آن به ترتیب نزدیکی به مواد اولیه، وجود نیروی کار متخصص و مراکز آموزش عالی بیشترین تاثیر را در عامل امکانات بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 09/0 است که از 1/0 کوچک‌تر است. بنابراین مدل معنادار است. ضریب اهمیت عامل زیرساخت­ها 545/0 می‌باشد که نشان‌دهندة وزن و رتبة بالاتر آن بر معیارهای دیگر در جذب سرمایه­گذاری خارجی است. یعنی در صورت فراهم شدن این عامل سرمایه­گذاران امکانات لازم برای سرمایه­گذاری در بندر امام خمینی (ره) را مناسب خواهند دانست. اگر چه عواملی دیگر یعنی نزدیکی به مواد اولیه، وجود نیروی کار مناسب و مراکز آموزش عالی نیز از اهمیت لازم برخوردارند و فراهم بودن هر کدام به ترتیب بر جذب سرمایه­گذاری خارجی تأثیر دارند. 

3-1-3- عامل مکان­یابی

رتبه و وزن عامل مکان­یابی که یکی دیگر از عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد در نمودار (3) ارائه شده است.

نمودار (3): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به مکان­یابی

همان‌طور که در نمودار (3) مشاهده می­شود ارتباط مستقیم از طریق راه آهن و جاده به عنوان مهم­ترین متغیر و بعد از آن به ترتیب اراضی مستعد جهت واگذاری به سرمایه­گذاران و مزیت منطقه­ای بیشترین تاثیر را در عامل مکان­یابی بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 01/0 است که از 1/0 کوچک‌تر است، بنابراین مدل معنادار است. یعنی داشتن ارتباط مستقیم از طریق راه آهن و جاده اصلی‌ترین عامل در مناسب بودن مکان برای یک سرمایه­گذاری موفق است. به عبارت دیگر هر چه سیستم راه­آهن و جاده که عامل اصلی حمل و نقل محسوب می­­شوند پیشرفته­تر شود، سرمایه­گذاران مکان بندر امام خمینی (ره) را به دلیل اینکه به آب­های آزاد نیز دسترسی دارد نسبت به مکان­های دیگر،  برای سرمایه‌گذاری مناسب‌تر می­یابند.

3-1-4- عوامل اقتصادی

رتبه و وزن عامل اقتصادی که یکی دیگر از عوامل موثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد در نمودار (4) ارائه شده است.

نمودار (4): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به عامل اقتصادی

همان‌طور که در نمودار (4) مشاهده می­شود، نرخ بازگشت سرمایه به عنوان مهم­ترین متغیر و بعد از آن به ترتیب تقویت زیرساخت­های اقتصادی، اندازه و گسترش بازار، تثبیت سیاست­های ارزی، کنترل تورم و تعدیل نرخ بهره بیشترین تاثیر را در معیار اقتصادی بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 07/0 است که از 1/0 کوچک‌تر می‌باشد، بنابراین مدل معنادار است. به عبارت دیگر، گر چه همه این عوامل بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) تأثیر دارند، اما نرخ بازگشت سرمایه تأثیر بیشتری دارد. لازم است با فراهم کردن یک سلسله شرایط، نرخ بازگشت سرمایه در این بندر افزایش داد­ه شود. البته تقویت زیرساخت­های اقتصادی و اندازه و گسترش بازار از عوامل مهم دیگری هستند که باید مورد توجه قرار گیرند تا شراسط جذب سرمایه­گذاری خارجی به بندر امام خمینی (ره) فراهم شود.

3-1-5- عامل حمایتی

رتبه و وزن عامل حمایتی که یکی دیگر از عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد در نمودار (5) ارائه شده است.

نمودار (5): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به عامل حمایتی

همان‌طور که در نمودار (5) مشاهده می­شود، ارائه تسهیلات بانکی مناسب به سرمایه­گذاران به عنوان مهم­ترین متغیر و بعد از آن به ترتیب معافیت مالیاتی و گمرکی به تولیدات شرکت­ها و واردات نهاده­ها، سیاست­ها و مشوق­های مالیاتی و اعطای پوشش بیمه­ای و تسهیلات زیربنایی به سرمایه­گذاران بیشترین تاثیر را در معیار حمایتی بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 02/0 است که از 1/0 کوچک‌تر است، بنابراین مدل معنادار است. در میان زیرمعیارهای عامل حمایتی که موجب جذب سرمایه­گذاری خارجی به بندر امام خمینی (ره) می­شوند، ارائه تسهیلات بانکی مناسب به سرمایه­گذارن با داشتن ضریب اهمیت 425/0 نقش اصلی را در جذب سرمایه‌گذاری ایفا می­کند. یعنی اگر شرایط لازم برای ارائه تسهیلات بانکی به سرمایه­گذاران و معافیت­های مالیاتی به تولیدات شرکت­ها و واردات نهادها فراهم شود، جذب سرمایه­گذاری خارجی به بندر امام خمینی (ره) افزایش خواهد یافت.

3-1-6- عامل سیاست­گذاری

رتبة عامل سیاست‌گذاری که یکی دیگر از عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد در نمودار (6) ارائه شده است.

نمودار (6): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به عامل سیاست‌گذاری

همان‌طور که در نمودار (6) مشاهده می­شود، گسترش روابط بین­الملل به عنوان مهم­ترین متغیر و بعد از آن به ترتیب آزادسازی و خصوصی­سازی، برگزاری و شرکت در نمایشگاه­های بین­المللی و ارائه تسهیلات بانکی مناسب به سرمایه­گذاران بیشترین تأثیر را در عامل سیاست‌گذاری بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) را دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 07/0 است که از 1/0 کوچک‌تر است، بنابراین مدل معنادار است. گسترش روابط بین­المللی با ضریب اهمیت 455/0، اهمیت بسیار بالایی در جذب سرمایه­گذاری خارجی به بندر امام خمینی (ره) دارد. به عبارت دیگر، سیاست‌هایی که موجب کاهش تحریم­های بین­المللی، تسهیل شرایط سرمایه­گذاری و آزادسازی و خصوصی­سازی می‌شود باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های بندر امام خمینی (ره) قرار گیرد.

3-1-7- عامل قوانین و مقررات

رتبه و وزن عامل قوانین و مقررات که یکی دیگر از عوامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد در نمودار (7) ارائه شده است.

نمودار (7): رتبه و وزن زیر معیارهای مربوط به عامل قوانین و مقررات

همان‌طور که در نمودار (7) مشاهده می­شود، شفافیت قوانین به عنوان مهم­ترین متغیر و بعد از آن به ترتیب سرعت اخد مجوزها، تنظیم و تسهیل قوانین و مقررات جهت تامین امنیت اقتصادی، سیاست­ها و مشوق­های مالیاتی و بوروکراسی اداری بیشترین تاثیر را در عامل قوانین و مقررات بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) دارند. نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 05/0 است که از 1/0 کوچک‌تر می‌باشد بنابراین مدل معنادار است.

3-2- رتبه­بندی عوامل اصلی مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی

پس از رتبه­بندی تمام زیرمعیارهای مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، به رتبه‌بندی عوامل اصلی پرداخته شد. نمودار (8) ضریب اهمیت و رتبة عوامل مؤثر بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی را نشان می‌دهد.

نمودار (8): ضریب اهمیت عوامل هفتگانه موثر بر جذب سرمایه­گذاری با استفاده از نرم افزار EC

نرخ ناسازگاری برای این مدل برابر 02/0 است که از 1/0 کوچک‌تر می‌باشد، بنابراین مدل معنادار است. طبق نمودار (8) عامل مدیریت مهم­ترین عامل جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بندر امام خمینی (ره) می‌باشد و در رتبة اول قرار دارد، و پس از آن به ترتیب عامل اقتصادی در رتبه دوم، عامل سیاست­گذاری در رتبه سوم، عامل حمایتی در رتبه چهارم، عامل امکانات در رتبه پنجم، عامل قوانین و مقررات در رتبه ششم و عامل مکان­یابی در رتبه هفتم قرار دارند.

4- نتیجه­گیری

رتبه­بندی عوامل اصلی مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی (ره) نشان می‌دهد عامل مدیریت، رتبه اول را دارد و پس از آن به ترتیب اولویت عامل اقتصادی، عامل سیاست­گذاری، عامل حمایتی، عامل امکانات، عامل قوانین و مقررات و عامل مکان­یابی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بنابراین می­توان گفت که که از نظر خبرگان، عامل مدیرت مهم­ترین عامل مؤثر بر جذب سرمایه­گذاری خارجی در بندر امام خمینی می‌باشد.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده می‌توان گفت برای جذب سرمایه‌گذاری باید بیشترین تمرکز روی مدیریت و شرایط اقتصادی بندر امام خمینی (ره) صورت پذیرد، زیرا این دو عامل به ترتیب با داشتن ضریب اهمیت 226/0 و 181/0 نقش بسیار مهمی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی دارند. بنابراین سیاست‌گذاران بندر امام خمینی (ره) باید به این دو عامل توجه ویژه‌ای داشته باشند و سیاست‌هایی را اجرا کنند که موجب ثبات مدیریت و بهبود شرایط اقتصادی بندر می‌شود تا سرمایه‌گذران خارجی تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در این بندر پیدا کنند.