1- مقدمه

     با توجه به اهمیت مدیریت استراتژیک در شناسایی مزیت‌ها و ایجاد جایگاه رقابتی برای سازمان‌ها، تحقیق و بررسی حوزه تدوین استراتژی در سازمان‌ها ازجمله مهم‌ترین موضوعاتی است که توجه محققان این حوزه را به خود جلب کرده است. در سال‌های اخیر سازمان‌ها اهمیت استراتژی در برخورد با رقبا را به‌خوبی دریافته و در پی اخذ استراتژی مناسب برای سازمان رسانه‌ای خود هستند و در این میان بنادر نیز به‌عنوان سازمان‌هایی که در امر حمل‌ونقل دریایی جایگاهی ویژه دارند، از این موضوع مستثنی نیستند. بر این اساس مدیریت استراتژیک، امروزه به‌عنوان یکی از کارآمدترین رویکردهای مدیریتی در سازمان‌ها، بخصوص بنگاه‌های اقتصادی، مدنظر صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان قرار گرفته است. در دنیای سیال، متلاطم و متغیر کنونی، برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک، راهی برای کمک به سازمان‌ها و جوامع برای رو‌به‌رو شدن با تغییرات سریع است همچنین مدلی برای شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان و استفاده بهینه از فرصت‌ها موقعیت‌ها، تسلط بر ضعف‌ها و تهدیدهایی است که موجودیت سازمان را به خطر می‎اندازند و در واقع اقدامی کارساز‌تر در مقابل جهان پررقابت و بی‎رحم است. سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک به‌طورکلی در سراسر دهه گذشته در محدوده وسیعی از سازمان‌ها به‌عنوان ابزاری جهت تصمیم‌گیری استراتژیک به‌کار گرفته شده است. سازمان‌های خارج از کشور جهت پیاده‌سازی تغییرات سازمانی به‌طور گسترده بر SPMS تکیه داشته‌اند. طبق نظر (شن هال1 2005)، SPMS می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام گیرد اما به‌طور معمول ویژگی خاصی را تسهیم می‌کند و برای ارائه به مدیران و جهت اندازه‌گیری‌های مالی و غیرمالی با پوشش چشم‌اندازهای مختلف طراحی می‌شوند. در کل، روشی برای پیاده‌سازی استراتژی در مجموعه‌ای از مقیاس‌های عملی را فراهم می‌آورد.

بندرخرمشهر نیز با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی استراتژیک در برنامه پنجم توسعه و در راستای ارتقای قابلیت‌های خود به‌منظور مواجهه با چالش‌های آتی و دستیابی به مزیت رقابتی و تحقق اهداف استراتژیک خود، درصدد بررسی عملکرد خود برآمده است. با توجه به اینکه تاکنون هیچ تحقیق علمی در خصوص بررسی عملکرد سازمانی در این بندر انجام نشده است، این تحقیق قصد دارد تا عملکرد سازمانی اداره کل بندر و دریانوردی خرمشهر را طبق سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک (SPMS) بررسی کند. به‌عبارت‌دیگر پژوهش حاضر در صدد یافتن پاسخ این سؤال است که آیا بین سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک (SPMS) و عملکرد سازمانی در اداره کل بندر و دریانوردی خرمشهر رابطه‌ای وجود دارد؟

ازآنجاکه ممکن است این مدل برای خوانندگان ناآشنا باشد، ابتدا به‌اختصار مدل SPMS و متغیرهای آن معرفی می‌شود، سپس در مورد اثبات فرضیه‌ها بحث و بررسی انجام می‌گیرد. در این تحقیق به دلیل تخصصی بودن مباحث مالی از معیارهای آن صرف‌نظر شده است کما اینکه با توجه به ماهیت اثربخشی معیارهای غیرمالی نتایج آنها با معیارهای مالی ارتباط مستقیم دارد که نشان دهنده پوشش کامل معیارهای مالی نیز می‌باشد.

ویژگی‌هایSPMS :

معیارهای مالی                           معیارهای غیرمالی                              طراحی اهداف بر اساس SPMS

•  درآمدها                              •  رضایت مشتری                          •  نتایج کسب‌وکار

• رشد                                   •  سهم بازار                                 •  عملکرد فردی

• حاشیه ناخالص                      •  کیفیت و مرتبط با فرایند               •  پاداش و به رسمیت شناختن

• سود قبل از بهره                     •  نوآوری/  محصول توسعه               •  بخشنامه‌ها

•  درآمد خالص عملیاتی              •  زمان، سرعت، چابکی                   •  عملیات

• درآمد هر سهم                       •  تأمین‌کننده                             •  سرمایه

• بازگشت جالب                       •  تنظیم مقررات و                         •  تکنولوژی

• ارزش‌افزوده اقتصادی               •  بهره‌وری                                 •  استراتژی

• جریان‌های نقدی                   •  گردش کارکنان                          •  تولیدکنندگان

•  جمعیت                                   •  ارتباط با مشتری

•  ارزش‌ها و فرهنگ

نتایج SPMS

کیفیت اطلاعات                        اثربخشی                                    میزان سازگاری BSC

•  عملکرد کارکنان

•  جبران خسارت

•  تکنولوژی

•  تولیدکنندگان

•  مشتریان

•  سرمایه‌گذاری

•  عملکرد کسب‌وکار

•  ارزش سهامدار

عملکرد کسب‌وکار

تأثیر بر منابع انسانی                                            تأثیر در نتایج کسب‌وکار

• رهبری                                                      • تحقیق و توسعه(R&D[1])

• ساختار                                                     •  نوآوری

• شیوه‌های کنترل                                        •  زمان چرخه

• استخدام                                                   •  بهبود فرایند

• آموزش                                                    •  اتحاد / سرمایه‌گذاری مشترک

• گردش مالی                                              •   قیمت‌گذاری

•  کیفیت

•  رشد درآمد

•  بهره‌وری

شکل (1): مدل SPMS

1ـ1ـ  تأثیر SPMS بر عملکرد کسب‌وکار

     طبق مدل فوق تحقیقات گسترده‌ای در مورد اثرات عملکرد SPMS صورت گرفته است، بدین مضمون که ویژگی‌ها و نتایج SPMS به‌طور مستقیم بر عملکرد کسب‌وکار تأثیر نمی‌گذارد، بلکه از طریق مجموعه‌ای از روابط علت و معلولی، عملکرد سود در جنبه‌های مختلف کسب‌وکار برای بهبود عملکرد کلی  به‌کار می‌رود ( برایانت جونز و ویدنر،[2] 2004). در این مدل، نشان داده می‌شود که  چگونه  SPMS با بررسی عملکرد در دو مرحله باعث تغییر سازمانی می‌شود؛ همان‌طور که در شکل ( 1) نشان داده شده است،  ویژگی‌های SPMS بر نتایج کسب‌وکار منعکس‌شده در تغییرات در فرآیندهای داخلی (تحقیق و توسعه، محصول و نوآوری در خدمات، چرخه زمان، برنامه‌های بهبود فرایند، اتحاد و سرمایه‌گذاری مشترک) تأثیر می‌گذارد و ارزش مشتری (قیمت، کیفیت)، و نتایج مالی (رشد درآمد، بهره‌وری)، در خود بازنگری استراتژی به اوج خود می‌رسد. در این مدل به‌طور هدفمند رویکردی چندبعدی برای ارزیابی تأثیر SPMS بر نتایج کسب‌وکار انتخاب  شده است تا نشان داده شود که به ‌احتمال ‌زیاد SPMS بر بسیاری از جنبه‌های سازمان و فراتر از نتایج مالی تأثیر می‌گذارد. طبق نظر برایانت و همکاران[3] (2004)، فرآیند ایجاد ارزش در شرکت‌هایی که مدل کارت امتیازی متوازن[4] را  با سازمان خود سازگار می‌کنند  بهترین توصیف مدل SPMSاست که اجازه عملکرد در هر یک از چشم‌اندازهای BSC را می‌دهد تا بر همه چشم‌اندازهای BSC دیگر تأثیر بگذارد.

2ـ 1- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

     امروزه سازمان‌ها با برنامه‌ریزی استراتژیک مؤثر برای ارتقای عملکرد خود می‌کوشند. در حقیقت با توجه به رقابت در جهان کنونی، برنامه‌ریزی استراتژیک و آینده‌نگاری می‌تواند یک از راه‌های رشد و موفقیت بنادر باشد. علاوه بر این با نگاهی به سند چشم‌انداز ایران1404، ضرورت تدوین استراتژی جهت ارتقای عملکرد سازمانی اجتناب‌ناپذیر است. علی‌رغم استفاده از مدل سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک (SPMS) در تدوین استراتژی در بندر خرمشهر و آگاهی از ارتباط مثبت بین SPMS و عملکرد سازمانی، تحقیقات تجربی‌ای که چگونگی این ارتباط و میزان تأثیر هرکدام از عوامل SPMS را به‌عنوان یک توضیح یا کانال ممکن برای این ارتباط بررسی کرده باشد، هنوز محدود است. گرچه برخی از پژوهش‌ها تأثیر SPMS بر عملکرد را مطالعه کرده‌اند و برخی دیگر این نکته را برجسته کرده‌اند که سازمان‌هایی که در آنها SPMS حضور دارد، استراتژی متفاوتی با سازمان‌هایی دارند در آنها SPMS حاکم نیست، با این وجود، به چگونگی رابطة بین این دو موضوع اشاره‌ای نشده است، درنتیجه شکاف اولیه‌ای بین SPMS و عملکرد سازمانی، حداقل در بخشی از فرآیند تدوین استراتژی وجود دارد.

3-1- پیشینه تحقیق

شواهدی دال بر انجام تحقیق در رابطه با سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک (SPMS) در داخل کشور یافت نشد. البته در کشورهای اروپایی و امریکا تحقیقات کمی انجام شده که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌گردد.

پژوهشی تحت عنوان تأثیر کارت امتیازی متوازن بر عملکرد شرکت‌های بخش خدمات (ایستر. دبلیو. کایرو ، موسس وافولا  و همکاران، 2013) انجام گرفته است که قلمرو مکانی تحقیق در کنیا و با تمرکز بر 200 شرکت بخش خدمات بوده است. روش اجرایی نمونه‌گیری بر اساس ماهیت خدمات داده‌شده انجام شده است. این تحقیق نشان می‌دهد معیارهای غیرمالی به‌اندازه معیارهای مالی در سیستم اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک اهمیت دارند و هنگامی‌که هر دو این معیارها باهم یکپارچه شوند، به نتایج قابل‌توجهی منجر خواهد شد.

در پژوهشی با عنوان شکل‌گیری فرآیند تدوین استراتژی در محیط پویا (جوزف بیسبه  و ریکاردو مالاگوه نو ،2010)،  این مطلب بررسی شده است که سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک(SPMS) چگونه از طریق شکل‌دهی دستورکارهای استراتژیک و آرایه‌های تصمیم استراتژیک که از فرایندهای (باز) تدوین استراتژی‌های موردنظر حاصل می‌شوند بر عملکرد سازمانی تأثیر می‌گذارد. با استفاده از ترکیب داده‌های آرشیوی و تحقیقی جمع‌آوری‌شده از 279 شرکت اسپانیایی متوسط و بزرگ، شواهدی در حمایت از یک ارتباط مثبت بین SPMS و عملکرد سازمانی یافت شد که جامعیت آرایه‌های تصمیم استراتژیک در آن میانجیگری می‌کند. در این تحقیق مشخص شد که این وساطت به شکلی منفی توسط سطح پویایی محیطی تعدیل می‌شود به‌طوری‌که جامعیت آرایه‌های تصمیم استراتژیک که از فرایندهای (دوباره) تدوین استراتژی ناشی می‌شوند در ارتباط بین SPMS و عملکرد سازمانی، هنگامی‌که پویایی محیط کم است و نه در محیط با  پویایی زیاد، میانجیگری می‌کند.

در پژوهشی با نام بررسی پذیرش کارت امتیازی متوازن به‌عنوان معیار عملکرد سیستم مدیریت استراتژیک (گرت برام ، اد نیجسن ، 2008)، علی‌رغم این واقعیت که حسابداری محض و حسابداری مدیریت تأثیر قابل‌توجهی بر کارت امتیازی متوازن دارند، هنوز اطلاعات کمی در مورد نحوه اجرای اثربخش اندازه‌گیری عملکرد و ابزار مدیریت وجود دارد. این تحقیق عوامل مؤثر بر پذیرش کارت امتیازی متوازن برگرفته از چارچوب سازمانی و تشخیص بین کارت امتیازی متوازن را به‌عنوان یک سیستم اندازه‌گیری عملکرد ( کاپلان و نورتون، 1992) و نیز به‌عنوان سیستم مدیریت استراتژیک (کاپلان و نورتون، 1996، 2001، 2006) بررسی می‌کند. این تحقیق با استفاده از شواهد تجربی حاصل از 40 شرکت هلندی، آنالیز رگرسیونی انجام شده و نشان داده است که عوامل مشخص (مدیران ارشد و معیارهای مالی) نقش مهمی در پذیرش هر دو نوع کارت امتیازی متوازن دارند، اما عوامل دیگر نقش مهمی بر کارت امتیازی متوازن به‌عنوان سیستم مدیریت استراتژیک دارند. سرانجام اینکه چند عامل مانند تمرکزگرایی و پویایی بازاریابی محصول تأثیری بر نوع کارت امتیازی متوازن نخواهد داشت.

2ـ مواد و روش انجام تحقیق

با عنایت به مطالعات انجام‌شده، جهت بررسی تأثیر سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد استراتژیک (SPMS) بر عملکرد سازمانی در تدوین استراتژی بندر خرمشهر، پرسشنامه­ای 6 بخشی، حاوی 25 سؤال  تهیه و تنظیم شده است. در بخش اول تأثیر طراحی اهداف در معیارهای غیرمالی مورد سؤال قرار گرفت. در بخش دوم تأثیر کیفیت اطلاعات بر تصمیم‌گیری‌ها،  در بخش سوم اثربخشی SPMS یعنی افزایش استفاده از اطلاعات، رضایت کاربر، تأثیر بر عملکرد فردی و تأثیر بر عملکرد سازمانی، در بخش چهارم تأثیر معیارهای کارت امتیازی متوازن (BSC) بر عملکرد اداره کل، در بخش پنجم تأثیر گزینه‌های ذکرشده بر عملکرد کارکنان و در بخش آخر تأثیر کلیه موارد ذکرشده بر عملکرد سازمانی در نظر گرفته شده است .

در این پرسشنامه به‌منظور پاسخ‌گویی به سؤالات از مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت[5] استفاده شد که گزینه‌های "بسیار کم = 1" تا "بسیار زیاد = 5" را شامل می‌شود. با توجه به اینکه پرسشنامه محقق ساخته است، لذا بعد از تهیه آن برای اطمینان از اینکه پرسشنامه مقیاس مناسبی برای اندازه‌گیری تأثیر مدل SPMS بر عملکرد اداره بندر خرمشهر است، با اساتید راهنما و خبرگان اداره کل بندر و دریانوردی خرمشهر مشورت شد و با تائید ایشان از روایی  روش اطمینان حاصل شد. در این تحقیق برای اندازه­گیری پایایی ابزار اندازه­گیری از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. طبق نظر نونالی اگر آلفای کرونباخ از 7/0 بیشتر باشد، پرسشنامه دارای پایایی است. بر اساس جدول (2) ازآنجاکه مقدار آلفای کل از 7/0 بیشتر است، تمامی متغیرها دارای پایایی مناسبی با یکدیگر هستند.

جدول(1):  طیف لیکرت استفاده‌شده در پرسشنامه تحقیق

جدول(2): آلفای کرونباخ مربوط به متغیرهای تحقیق

3ـ  روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

ازآنجاکه هدف این تحقیق پیدا کردن متغیرهای پیش‌بینی‌ای است که تغییرات متغیر ملاک را، چه به‌تنهایی و چه به‌طور مشترک، پیش‌بینی کند از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد و ورود متغیرها به تحلیل بر اساس چارچوب نظری موردنظر محقق صورت گرفت. به‌عبارت‌دیگر، درباره ترتیب ورود متغیرها به تحلیل تصمیم‌گیری شد. این تصمیم‌گیری به‌صورت رابطه علت و معلولی انجام گرفت. بنابراین برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های تحقیق از روش‌های آمار استنباطی استفاده شد که معیارهای موردبررسی درآن ضریب تعیین و ضریب همبستگی (r) می‌باشد.

     برای تعیین رابطه بین متغیرهای توصیف‌شده در مدل، جهت سنجش تأثیر ویژگی‌های SPMS بر خروجی آن و سپس سنجش تأثیر ویژگی‌ها و خروجی آن بر عملکرد سازمان از روش تحلیل مسیر استفاده شد. هدف از تحلیل مسیر به‌دست آوردن برآوردهاى کمى روابط علّى حاکم بر مجموعه‌ای از متغیرهاست. هنگامی‌که داده­های به‌دست‌آمده از نمونه موردبررسی، به‌صورت ماتریس همبستگی یا کوواریانس تدوین شد توسط مجموعه­ای از معادلات رگرسیون تعریف گردید و مدل با استفاده از نرم‌افزارهای مربوط SPSS) یا (AMOS تحلیل شد. تأثیر یک متغیر بر متغیر دیگر، می‌تواند هم مستقیم و هم غیرمستقیم یعنی از طریق تأثیرگذاری بر متغیر میانی دیگر باشد. اکثر تغییرات مستقیم همان تغییراتی هستند که در یک نمودار تحلیل مسیر به‌وسیله پیکان­های یک‌طرفه مشخص و توسط پارامترهای مدل برآورد می­شوند. تأثیرات غیرمستقیم و کلی یک متغیر بر متغیر دیگر، طبق درخواست در برنامه قابل‌محاسبه هستند. در این تحقیق برای تعیین متغیرهای با تأثیرگذاری بیشتر بر عملکرد کسب‌وکار، از محاسبه تأثیر مجموع روابط مستقیم و غیرمستقیم هر متغیر بر عملکرد کسب‌وکار استفاده شد.

     هدف تحقیق، پاسخ دادن به یک یا چند پرسش است. بدین منظور فرضیه‌هایی تدوین و سپس برای آزمون فرضیه‌ها داده‌ها جمع‌آوری شد. در ادامه، متناظر بودن اطلاعات گردآوری‌شده با فرضیات بررسی شد. یعنی این پرسش مورد بررسی قرار گرفت که آیا نتایج مشاهده‌شده با نتایجی که فرضیات انتظار داشتند متناظر هستند یا خیر؟ نتایج آزمون فرضیات در واقع پاسخی به پرسش‌های فوق به‌دست داد. دست‌آخر مدل ارائه‌شده بررسی شد، که در این راه از سه‌گام 1- عملیات سه‌گانه تحلیل 2- مقایسه نتایج مشاهده‌شده با نتایج مورد انتظار و تفسیر انحراف‌ها و 3- تکنیک‌های آماری و روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده شد.

1-3- فرضیه‌های پژوهش

فرضیه‌های پژوهش حاضر عبارتند از:

(1) طراحی اهداف بر اساس SPMS رابطه مثبتی با استفاده از معیارهای عملکرد دارد،

(2) کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS رابطه مثبتی با استفاده از معیارهای عملکرد و طراحی اهداف بر اساس SPMS دارد،

(3) اثربخشی SPMS رابطه مثبتی باکیفیت اطلاعات، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد،

(4) میزان سازگاری BSC رابطه مثبتی باکیفیت اطلاعات و اثربخشی SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد،

(5) تأثیر SPMS بر منابع انسانی رابطه مثبتی با میزان سازگاری BSC، کیفیت اطلاعات و اثربخشی SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد و

(6) تأثیر SPMS بر کسب‌وکار رابطه مثبتی با تأثیر SPMS بر منابع انسانی، میزان سازگاری BSC، کیفیت بالای اطلاعات و اثربخشی SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد.

شکل (2 ): مدل مفهومی تحقیق

2-3- بررسی و تفسیر فرضیه‌ها

فرضیه ‌اول: طراحی اهداف بر اساس SPMS رابطه‌ مثبتی با استفاده از معیارهای عملکرد دارد.

جدول‌‌ ‌(3):تحلیل واریانس فرضیه اول مربوط به مدل رگرسیونی

تبیین: H0= R²= 0 ازآنجاکه مقدار  R²برابر با230/0 است و این مقدار از ضریب اطمینان 5% بیشتر است بنابراین فرضیه اول تائید می‌گردد. ازآنجاکه سطح معناداری آزمون مربوطه برابر 001/0 است، می‌توان ادعا نمود که آزمون فوق با خطای 1% یا سطح اطمینان 99% معنادار است. ضریب  تشخیص(R²) یعنی نسبت تغییرات توضیح داده‌شده توسط متغیر x به تغییرات کل،230/0 می‌باشد که می‌توان گفت حدود 23% تغییرات متغیر وابسته (طراحی اهداف بر اساس)، توسط تغییرات در متغیر مستقل (معیارهای عملکرد) تبیین می‌شود. این فرضیه نظر ایتنر و لاکر 1998 را در این خصوص که اقدامات مالی به‌تنهایی بر سرمایه‌گذاری در دارایی‌های یک سازمان تأثیرگذار نیست، تأیید می‌کند.

فرضیه دوم: کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS رابطه‌ مثبتی با استفاده از معیارهای عملکرد و طراحی اهداف بر اساس SPMS دارد.

جدول‌‌ (4): تحلیل واریانس فرضیه دوم مربوط به مدل رگرسیونی

تبیین: H0= R²= 0 ازآنجاکه مقدار R²برابر با 1480/0 است و این مقدار از ضریب اطمینان 5% بیشتر است بنابراین فرضیه دوم تائید می‌گردد. ازآنجاکه سطح معناداری آزمون مربوطه برابر 10% است، می‌توان ادعا نمود که آزمون فوق با خطای 1% یا سطح اطمینان 99/0 معنادار است. ضریب  تشخیص(R²) یعنی نسبت تغییرات توضیح داده‌شده توسط متغیر x به تغییرات کل، 148/0 است که می‌توان گفت حدود 14% تغییرات متغیر وابسته (کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS)، توسط تغییرات در متغیر مستقل (طراحی اهداف بر اساس SPMS و معیارهای عملکرد) تبیین می‌شود. این فرضیه نظریه لیبی، سالتوریا و وب 2004 را مبنی بر اینکه کیفیت بالای اطلاعات، شانس استفاده از مجموعه‌ای جامع‌تر از معیار عملکرد منحصربه‌فرد را افزایش می‌دهد، تأیید می‌کند.

فرضیه سوم: اثربخشیSPMS رابطه‌ مثبتی باکیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد.

جدول(5): تحلیل واریانس فرضیه سوم مربوط به مدل رگرسیونی

تبیین:H0= R²= 0  ازآنجاکه مقدار R²برابر با 100/0 است و این مقدار از ضریب اطمینان 5% بیشتر است بنابراین فرضیه سوم تائید می‌گردد. ازآنجاکه سطح معناداری آزمون مربوطه برابر 007/0 است، می‌توان ادعا نمود که آزمون فوق با خطای 1% یا سطح اطمینان 99% معنادار است. ضریب  تشخیص(R²) یعنی نسبت تغییرات توضیح داده‌شده توسط متغیر x به تغییرات کل، 100/0 است که می‌توان گفت حدود 10% تغییرات متغیر وابسته (اثربخشیSPMS)، توسط تغییرات در متغیر مستقل (کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد) تبیین می‌شود.

فرضیه چهارم: درجه پذیرشBSC   رابطه مثبتی با اثربخشی SPMS، کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد.

جدول(‌‌6): تحلیل واریانس فرضیه چهارم مربوط به مدل رگرسیونی

تبیین:H0= R²= 0  ازآنجاکه مقدار  R²برابر با 343/0 است و این مقدار از ضریب اطمینان 5% بیشتر است بنابراین فرضیه چهارم تائید می‌گردد. ازآنجاکه سطح معناداری آزمون مربوطه برابر 000/0 است، می‌توان ادعا نمود که آزمون فوق با خطای 1% یا سطح اطمینان 99% معنادار است. ضریب  تشخیص(R²) یعنی نسبت تغییرات توضیح داده‌شده توسط متغیر x به تغییرات کل، 343/. است که می‌توان گفت حدود  34% تغییرات  متغیر وابسته (درجه پذیرش BSC)، توسط تغییرات در متغیر مستقل (اثربخشی SPMS، کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد) تبیین می‌شود. این فرضیه نظریه مالینا و سلتو، 2001 مبنی بر اینکه کنترل‌های مدیریت مؤثر لزوماً تأثیر مستقیم بر عملکرد ندارند و نظریه‌های شانهال، 2005 و ویتاله و ماوریناک، 1995 در خصوص اینکه SPMS قادر به ارائه بازخورد در مورد چگونگی فعالیت‌های کسب‌وکار در ارتباط با استراتژی و جنبه‌های مختلف زنجیره ارزش و درنتیجه افزایش اثربخشی SPMS است را تأیید می‌کند.

فرضیه پنجم: تأثیر  SPMSبر منابع انسانی رابطه مثبتی با درجه پذیرشBSC ، اثربخشی SPMS، کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد.

جدول‌‌ ‌(7):  تحلیل واریانس فرضیه پنجم مربوط به مدل رگرسیونی

     تبیین:H0= R²= 0  ازآنجاکه مقدار  R²برابر با411/. است و این مقدار از ضریب اطمینان 5% بیشتر است بنابراین فرضیه پنجم تأیید می‌گردد. ازآنجاکه سطح معناداری آزمون مربوطه برابر 000/0 است، می‌توان ادعا نمود که آزمون فوق با خطای 1% یا سطح اطمینان 99% معنادار است. ضریب تشخیص(R²) یعنی نسبت تغییرات توضیح داده‌شده توسط متغیر X به تغییرات کل، 411/0 است که می‌توان گفت حدود 41% تغییرات متغیر وابسته (تأثیر  SPMSبر منابع انسانی)، توسط تغییرات در متغیر مستقل (درجه پذیرشBSC ، اثربخشی SPMS، کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد) تبیین می‌شود. این فرضیه نظر برایانت جونز و ویدنر، 2004 در مورد اینکه ویژگی‌ها و نتایج SPMS به‌طور مستقیم بر عملکرد سازمان تأثیر نمی‌گذارند بلکه از طریق مجموعه‌ای از  روابط علت و معلولی باعث بهبود عملکرد می‌شوند را تأیید می‌کند.

فرضیه ششم: تأثیر  SPMSبرکسب وکار رابطه مثبتی با تأثیر  SPMSبر منابع انسانی، درجه پذیرشBSC ، اثربخشی SPMS، کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد دارد.

جدول‌‌ (‌8): تحلیل واریانس فرضیه ششم مربوط به مدل رگرسیونی

تبیین: H0= R2= 0 ازآنجاکه مقدار R² برابر با 696/. است و این مقدار از ضریب اطمینان 5% بیشتر است بنابراین فرضیه ششم تأیید می‌گردد. ازآنجاکه سطح معناداری آزمون مربوطه برابر 000/0 است، می‌توان ادعا نمود که آزمون فوق با خطای 1% یا سطح اطمینان 99% معنادار است. ضریب  تشخیص(R²) یعنی نسبت تغییرات توضیح داده‌شده توسط متغیر x به تغییرات کل، 696/0 است. می‌توان گفت حدود 70% درصد تغییرات متغیر وابسته (تأثیر  SPMSبرکسب وکار)، توسط تغییرات در متغیر مستقل (تأثیر  SPMSبر منابع انسانی، درجه پذیرشBSC ، اثربخشی SPMS، کیفیت اطلاعات ارائه‌شده در SPMS، طراحی اهداف بر اساس SPMS و استفاده از معیارهای عملکرد) تبیین می‌شود. این فرضیه نظریه کاپلان و نورتون، 2001 مبنی بر اینکه پس از اجرای موفقیت‌آمیز کارت امتیازی متوازن، محصول جدید و یا گروه جدیدی از کارمندان نیستند که باعث افزایش عملکرد می‌شوند بلکه این دستاوردها، با اجرای کارت امتیازی متوازن به دست آمده‌اند را تأیید می‌کند. (برای آزمون تأثیر متغیر مستقل یا متغیر پیش‌بین بر متغیر وابسته این فرضیه از آزمون رگرسیون استفاده شده است).

جدول(9):  نتایج رگرسیون

شکل(3): اثبات  مدل مفهومی تحقیق (مدل معادله ساختاری )؛ ویژگی‌ها، متغیرها و پارامترها

4ـ نتیجه‌گیری  

     همان‌طور که از نتایج آزمون فرضیه‌ها به دست آمد عملکرد منابع انسانی به‌نوبه خود همراه با پذیرش BSC و دو ویژگی طراحی اهداف بر اساس SPMS و نیز استفاده از معیارهای عملکردی منجر به رضایت اداره کل بندر و دریانوردی خرمشهر از بازخورد کامل پیاده‌سازی SPMS و تأثیر SPMS بر اندازه‌گیری عملکرد می‌شود. اثر مستقیم طراحی اهداف بر اساس SPMS و میزان سازگاری BSC بر عملکرد سازمان حتی آشکارتر از اثر کیفیت اطلاعات و اثربخشی بر عملکرد سازمان است.

      در این تحقیق نشان داده شد که تأثیر استفاده از معیارهای عملکردی بر نتایج کسب‌وکار و یا همان عملکرد سازمان از طریق تأثیر بر اهدافی که SPMS برای آن طراحی شده است رابطۀ غیرمستقیم و مستقیم دارد. زیرا رابطه مستقیم معیارهای عملکردی بر عملکرد سازمان یک رابطه بسیار ضعیف است (6/0) و این مسئله نظریه چنهال، 2005 منبی بر اینکه استفاده از مجموعه یکپارچه‌ای از معیارهای عملکردی به‌جای یک یا دو عدد از آنها تأثیر بهتری بر عملکرد دارد را اثبات می‌کند.

     بررسی ضرایب مسیر در  جدول (10)  نشان می‌دهد که میزان سازگاری BSC (که بسیار از طراحی اهداف بر اساس SPMS تأثیر می‌گیرد) یک تأثیر مستقیم و بسیار قوی نسبت به سایر متغیرها بر روی عملکرد اداره کل بندر و دریانوردی خرمشهر دارد. علاوه بر این میزان سازگاری BSC تأثیر غیرمستقیمی هم از طریق اثر قوی و محکمی که تأثیر SPMS بر عملکرد منابع انسانی دارد، بر عملکرد سازمان می‌گذارد. اگر این دو  اثر مستقیم (40/0) و غیرمستقیم (084/0=35/0×24/0) تأثیر میزان سازگاری BSC بر عملکرد سازمان را محاسبه کنیم، مشخص می‌شود که میزان سازگاری BSC  به‌تنهایی مهم‌ترین عامل در مدل است، با این توضیح که بیشترین درصد یعنی تقریباً نصف (8/48 درصد) تأثیر متغیرها در تأثیر SPMS بر عملکرد سازمان را دارا است یعنی(084/0+40/0=484/0).

     با استفاده از ضرایب مسیر در جدول (10) تحلیل مشابهی می‌توان برای اثر مستقیم طراحی اهداف بر اساسSPMS بر عملکرد سازمان (19%) و غیرمستقیم آن از طریق تأثیر آن بر منابع انسانی (24/0×11/0=0264/0) به دست آورد. علاوه بر این تأثیر طراحی اهداف بر اساسSPMS  بر میزان سازگاری BSC یعنی تأثیر مستقیم آن بر کسب‌وکار (172/0=40/0×43/0)  و غیرمستقیم آن (011/0=43/0×11/0×24/0) بر نتایج کسب‌وکار به این نتیجه می‌رسیم که طراحی اهداف بر اساس SPMS 40 درصد تأثیر بر عملکرد سازمان دارد (3994/0= 011/0+172/0+0262/0+19/0).

و نیز با کسب امتیاز بالا توسط طراحی اهداف بر اساس SPMS نظر ایتنر و لاکر، 1998 را در این خصوص که اقدامات مالی به‌تنهایی بر سرمایه گزاری در دارایی‌های یک سازمان تأثیرگذار  نیست، تأیید می‌کند و به این نتیجه می‌رسیم که طبق نظر ایتنر و لاکر معیارهای غیرمالی مانند رضایت مشتری، زمان و توسعه خدمات تأثیر شگرفی بر طراحی اهداف بر اساس SPMS و به‌تبع آن در عملکرد سازمان خواهد داشت.

جدول‌‌ (10): نتایج رگرسیون

نتایج تجربی این مطالعه نشان داد که SPMS طراحی‌شده تأثیر قابل‌توجهی بر عملکرد سازمان دارد. طبق نتایج رگرسیون خلاصه‌شده در جدول (10)، تأثیر SPMS بر عملکرد سازمان بر اساس سه فاکتور میزان سازگاری BSC، تأثیر بر عملکرد منابع انسانی و طراحی اهداف بر اساس SPMS توضیح داده شد. این سه عامل باهم 6/69% از تأثیر بر نتایج عملکرد سازمان را به عهده دارند. در میان عوامل مرتبط با آن، تأثیر میزان سازگاری BSC بر عملکرد سازمان به‌وضوح مهم‌ترین عامل است.

     این نتایج، تجربیات موجود در مطالعات قبلی SPMS را تأیید می‌کند. همچنین از تحقیقات اخیر در مورد BSC نیز پشتیبانی می‌کند. یافته‌های تحقیق مبنی بر اینکه تأثیر SPMS بر منابع انسانی تأثیر مثبتی بر عملکرد سازمان دارد، چارچوب BSC را تقویت می‌کند. با این توضیح که ارتباط بین یادگیری و رشد سازمانی را همراه با دیگر دیدگاه‌های BSC نشان می‌دهد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که 41% تأثیر SPMS بر منابع انسانی، ناشی از میزان سازگاری BSC و طراحی اهداف بر اساس SPMS و اثربخشی آن است.

     با توسعه مطالعات پیشین SPMS، به معرفی 2 متغیر مدل پرداخته شد: میزان سازگاری BSC و طراحی اهداف بر اساس SPMS، که هر دو در میان 3 متغیر مهم در توضیح تأثیر SPMS بر عملکرد قرار دارند. میزان سازگاری BSC تأثیر مستقیم و قوی‌تری بر عملکرد منابع انسانی و عملکرد سازمان دارد. طراحی اهداف بر اساس SPMS به‌عنوان یک متغیر مهم در مدل خود را نشان داد. متغیر میزان سازگاری BSC تنها متغیر مهم در میان 3 متغیر خروجی SPMS (کیفیت اطلاعات، اثربخشی و میزان سازگاری BSC) است که به دو شکل اثر خود را بر عملکرد سازمان می‌گذارد.

     مدل تحقیق این بینش را ارائه می‌دهد که متغیرها باعث درجه بالاتری از سازگاری با BSC می‌شوند. و نیز روشن شد که میزان سازگاری BSC عمدتاً از طراحی اهداف بر اساس SPMS و اثربخشی تأثیر می‌گیرد. این دو متغیر به‌تنهایی 6/58% از میزان سازگاری BSC را نشان می‌دهند و متغیر طراحی اهداف بر اساس SPMS به‌نوبه خود از معیارهای عملکردی تأثیر می‌پذیرد (48%=β).

پیشنهاد می‌شود: (1) با توجه به اینکه رابطه بین عملکرد سازمان و عملکرد منابع انسانی رابطه‌ای مثبت و قوی است، لازم است از سوی مسئولین تلاش‌هایی جهت فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در زمینة پذیرش این روش جدید، به‌صورت جزوه و برگزاری رده‌های آموزشی صورت گیرد، (2) با توجه اهمیت میزان پذیرش کارت امتیازی متوازن (BSC) در عملکرد سازمان پیشنهاد می‌شود مدیران نسبت به اجرا و برقراری اثربخشی این مدل در سازمان اهتمام بیشتری کنند و (3) با توجه به اهمیت طراحی اهداف بر اساس SPMS پیشنهاد می‌شود کلیه اهداف برنامه سالانه که به سازمان بنادر و دریانوردی اعلام می‌گردد بر اساس سیستم SPMS انجام شود.